ART-DURBIN
25 июл 2016

Бухоро дарвишлари қандай қилиб Сибирни ишғол қилган эди

rasm1694
Сибир бухорийси, «Россия империяси либослари», Эдварда Хардинг, Лондон, 1803

XIV аср оëқлаган пайтда Бухоронинг нақшбандий уламолари “ë Оллох дўст, ë Оллоҳ” дея саловат айтароқ совуқ Сибирга йўл олишди. Нақшбандий тариқати аъзолари бўлган Бухоро сўфийлари шомонларга топинган Сибир тоторлари, ëқут, олтой, карëқ ва нанайлар ўртасида исломни ëйишди.

rasm1695
Бухороликлар, ўзбеклар ва қозон татарлари. Е. М. Корнеевнинг «Россия халқлари…» китобига иллюстрация, 1818

Бухородаги нақшбандия пирларига қўл бериб, уларнинг дуоси билан Сибирга келган дарвишларнинг авлодлари Сибирда ўзларини “бухоролик”, “сарт” ëки “ўзбек” деб аташган. Бухорийлар асосан Тюмен, Омск ва Томск вилоятларига ëйилган.

Бу ҳудудларда ўз даврининг илғор яшам тарзини тамсил қилган илк “Бухорий” қишлоқлари пайдо бўлган. Бундан ташқари улар тоторлар яшайдиган овуллар ва Тюмен, Тоболск, Тара, Томск каби маъмурий марказларга яқин ҳудудларда ҳам истиқомат қилишган.

Сибир бухорийлари юз йиллар мобайнида маҳаллий тоторлар билан яқин муносабатга киришиб, қиз олиб қиз бериб қуда-анда бўлишган. Антропологларга кўра, айнан бухорийлар замонавий сибир тоторлари зеҳниятини шакллантирган асосий компонентдир.

Сибир руслар тарафидан ишғол қилинишидан олдин Бухоро савдогарлари Сибирда Туркистондан келтирилган моллар билан баракали савдо-сотиқ билан шуғулланганига оид билгилар бор. Айнан бухорийлар Сибирда илк бор терига ишлов бериш, гиламу-шолча тўқиш каби ҳунармандчилика асос солишган.

rasm1697
«Тарантасда Шарқий Россия бўйлаб 1856 йил кузидаги саёҳат», Уилям Споттисвуд, Лондон, 1857

Яқин тарихда Тюмен, Тоболск ва Тарадаги машхур тери ва гилам дўконлари бухорийларга оид бўлгани маълум. Пировардида бухорийлар авлодларидан йирик бойлар,тадбиркору савдогарлар етишиб чиқди.

Сибирдаги чорвадор, қассоб, извошчи, аравакаш ва олтинга ишлов берувчи усталар асосан бухорий авлодлари бўлгани айтилади. Авлод алмашиш асносида бухорийлар ўзларини тоторлар деб айта бошлаган. Айни пайтда улар ўз аждодларининг Бухородаги нақшбандий пирларига бориб тақалишини алоҳида фаҳр ва ифтихор билан эслашди.

(Мақола Сибир ўлкашунослик кутубхонаси материаллари асосида ëзилди)

Акмал Ризаев
Ўзбекистонлик муаллиф тахаллуси

Тағин ўқинг
8 январ 2021
Навоийда фан олимпиадасига боришда автоҳалокатга учраган ўқувчи ва ўқитувчи 7 январь кунида ҳам жонлантириш бўлимида қолмоқда. Улар 5 январь куни ...
4 август 2018
«Айтдим-ку, юқорининг буйруғи билан сизларга шу айбларни қўйишга мажбурмиз, деб. «Ким ўша юқоринг? Каримовми?» Менинг сўнгги саволимга терговчи Илҳом ...
5 май 2015
«Россия бизни босиб оладими¸байроғимизни юлиб олиб ерга ташлаб ¸бизни қул қиладими бизга барибир. Қорин тўқ чўнтак бут бўлса бўлгани» ...
14 январ 2023
РТ: Бугунги жума ваъзи қисқа бўлади. МС: Навчун оғо, сўқишдингизми ë? Ўдин оз бўлсом гап кўп дар адила хонқолило. ...
Блоглар
17 март 2024
Рассом Туз бир мавзу муҳокамасини бошласа ағдар тўнтарини чиқариб барча қирраларини ўрганади. Танганинг ағиниям¸ бағиниям¸ ...
14 феврал 2024
«Ёшлар» телеканалида содир бўлаётган коррупция олдида «Спорт» телеканали директори Зоҳид Каримов қўй оғзидан чўп ололмайдиган ...
13 феврал 2024
Тармоқнинг ўзбек сегменти ўзбек давлат рамзларига нафратни парваришламоқда. Ижтимоий тармоқларда маҳалла раиси ва фаолларнинг давлат ...