ART-DURBIN
25 июл 2016

Бухоро дарвишлари қандай қилиб Сибирни ишғол қилган эди

rasm1694
Сибир бухорийси, «Россия империяси либослари», Эдварда Хардинг, Лондон, 1803

XIV аср оëқлаган пайтда Бухоронинг нақшбандий уламолари “ë Оллох дўст, ë Оллоҳ” дея саловат айтароқ совуқ Сибирга йўл олишди. Нақшбандий тариқати аъзолари бўлган Бухоро сўфийлари шомонларга топинган Сибир тоторлари, ëқут, олтой, карëқ ва нанайлар ўртасида исломни ëйишди.

rasm1695
Бухороликлар, ўзбеклар ва қозон татарлари. Е. М. Корнеевнинг «Россия халқлари…» китобига иллюстрация, 1818

Бухородаги нақшбандия пирларига қўл бериб, уларнинг дуоси билан Сибирга келган дарвишларнинг авлодлари Сибирда ўзларини “бухоролик”, “сарт” ëки “ўзбек” деб аташган. Бухорийлар асосан Тюмен, Омск ва Томск вилоятларига ëйилган.

Бу ҳудудларда ўз даврининг илғор яшам тарзини тамсил қилган илк “Бухорий” қишлоқлари пайдо бўлган. Бундан ташқари улар тоторлар яшайдиган овуллар ва Тюмен, Тоболск, Тара, Томск каби маъмурий марказларга яқин ҳудудларда ҳам истиқомат қилишган.

Сибир бухорийлари юз йиллар мобайнида маҳаллий тоторлар билан яқин муносабатга киришиб, қиз олиб қиз бериб қуда-анда бўлишган. Антропологларга кўра, айнан бухорийлар замонавий сибир тоторлари зеҳниятини шакллантирган асосий компонентдир.

Сибир руслар тарафидан ишғол қилинишидан олдин Бухоро савдогарлари Сибирда Туркистондан келтирилган моллар билан баракали савдо-сотиқ билан шуғулланганига оид билгилар бор. Айнан бухорийлар Сибирда илк бор терига ишлов бериш, гиламу-шолча тўқиш каби ҳунармандчилика асос солишган.

rasm1697
«Тарантасда Шарқий Россия бўйлаб 1856 йил кузидаги саёҳат», Уилям Споттисвуд, Лондон, 1857

Яқин тарихда Тюмен, Тоболск ва Тарадаги машхур тери ва гилам дўконлари бухорийларга оид бўлгани маълум. Пировардида бухорийлар авлодларидан йирик бойлар,тадбиркору савдогарлар етишиб чиқди.

Сибирдаги чорвадор, қассоб, извошчи, аравакаш ва олтинга ишлов берувчи усталар асосан бухорий авлодлари бўлгани айтилади. Авлод алмашиш асносида бухорийлар ўзларини тоторлар деб айта бошлаган. Айни пайтда улар ўз аждодларининг Бухородаги нақшбандий пирларига бориб тақалишини алоҳида фаҳр ва ифтихор билан эслашди.

(Мақола Сибир ўлкашунослик кутубхонаси материаллари асосида ëзилди)

Акмал Ризаев
Ўзбекистонлик муаллиф тахаллуси

Тағин ўқинг
25 сентябр 2019
Хоразм вилояти телевидениеси 25 сентябр куни Урганч шаҳри маъмурий суди раиси Дилмурод Очиловдан иқтибос келтириб, шоир Маҳмуд Ражабнинг айбига ...
22 март 2016
“Ҳуррият” газетаси глобаллашув мавзусига ҳам тўхталиб, бу жараённинг ўзига хос салбий ва ижобий томонлари борлиги ҳақида ёзди. Газета “ҳозирги ...
17 январ 2018
Ўтган йили турли даражадаги ҳокимларнинг зўравонлиги, сўконғичлари, қўл остидагиларга бўлган қўпол муомаласига оид хабарлар, ижтимоий тармоқлардаги бу ҳақдаги фикр-мулоҳазалар ...
29 ноябр 2017
Ижтимоий тармоқда «бошқа динга кирди» дея хотинини пичоқлаган ўзбек заҳарханда қилинган мемлар пайдо бўлди. Қозоғистоннинг Сайрам туманида яшовчи 34 ...
Блоглар
17 март 2024
Рассом Туз бир мавзу муҳокамасини бошласа ағдар тўнтарини чиқариб барча қирраларини ўрганади. Танганинг ағиниям¸ бағиниям¸ ...
14 феврал 2024
«Ёшлар» телеканалида содир бўлаётган коррупция олдида «Спорт» телеканали директори Зоҳид Каримов қўй оғзидан чўп ололмайдиган ...
13 феврал 2024
Тармоқнинг ўзбек сегменти ўзбек давлат рамзларига нафратни парваришламоқда. Ижтимоий тармоқларда маҳалла раиси ва фаолларнинг давлат ...