Асосий мавзулар
15 май 2022

15 май – ўзбек тилшунос олими Алибек Рустамов туғилган кун

Тилшунос олим, академик Алибек Рустамий билан танишиш менга 1997 йилда насиб этган эди. Ўшанда Хўжанддаги божам, филолог домла Насрулло Сиддиқов қизини чиқарган ва тўйга таклиф этганди.

«Божа, сиз иккинчи қаватга чиқинг, сизнинг вазнингиздаги одамлар ўша ерда», деди Насрулло ака.

Юқорига чиқсам, Хўжанд давлат университетида мени ўқитган домлалар ва яна бир-икки нотаниш одамлар катта стол атрофида ўтиришарди. Ёши етмишлардан ошган, тошкентча дўппи кийган бир отахон билан суҳбат қизиган, ниманидир устида баҳс давом этарди.

Салом бериб, секингина бир четга ўтирдим-да, ёнимдаги тилшунос олим Мамадов домламиздан сўрадим: “Бу киши ким бўлади?”

«Бу киши мана шу ерда ўтирган барча домлаларингизнинг устози, академик Алибек Рустамов бўладилар», деди Мамадов домла.

Етмишинчи йиллар охирида Хўжанд дорилфунунида ўқиб юрган кезларимизда Рустамий домланинг тилга оид китобларини кўп ўқиганимиз, домлаларимизнинг бу шахс ҳақида гапирган илиқ сўзлари ёдимга келди.

Лекин жуда ҳам сипо кийинган, ҳар бир киши билан ўз ўғлидай муомала қиладиган бу академик олим билан ўшанда кўп гаплаша олмадим. Меҳмон кўп, домла шогирдларидан ортиб бизга тегмади.

Эртаси куни Рустамий домлани барча шогирдлари, яъни тилшунослик фани кандидатларию профессор домлаларимиз устларига тўн ёпиб, йўл-йўлакай хўжандча зиёфатлар қилиб, Бекободгача кузатиб қўйишди.

Шу билан домлани орадан олти йил ўтгандан сўнг Тошкентда кўрдим. «Озодлик» радиосида “Тил ва дил” эшиттириши ташкил қилиб, Рустамий домладан эшиттиришда қатнашиб боришни таклиф қилдик.

Диктофонимни кўтариб, домланинг Тошкентдаги ҳовлисига бордим. Бу академикнинг ҳовлиси эмас, кўпроқ оддий ўқитувчининг ҳовлисига ўхшарди. 50 ёки 60-йилларда қурилган пастқам хоналар, оддий оҳак билан оқланган деворлар домланинг фақирона умргузаронлик қилишидан дарак берарди.

Бир пиёла чойдан сўнг домла “биздан нима хизмат”, дедилар. Мен ниятимни айтдим. Домланинг кўзлари ёришди, тўғриси, хурсанд бўлиб кетдилар:

«Тилимизда ўз ўрнида ишлатилмаётган сўзлар кўпайиб кетди. Келинг, рукнимизни бундай номлайлик: “Изоҳталаб сўзлар изоҳи” бўлсин», дедилар. Мен маъқулладим.

Шундан сўнг ҳар ҳафта эфирга кетадиган “Тил ва дил” эшиттиришида домла биз журналистлар ҳам ҳар куни қўллайдиган сўзларнинг асл маъноси бошқа эканлигини шарҳлай бошладилар.

“Мана, сизлар фалон давлатнинг президенти фалон давлатга ташриф буюрди, дейсизлар. Бу нотўғри. Четда ҳам қанча ўзбеклар бор, улар эшитса уят бўлади. Фалончи Ўзбекистонга ташриф буюрди деса, Ўзбекистонни ҳақорат қилгандай бўлади. Ташриф деган сўз шарафга эриштирмоқ дегани. Масалан, улуғ бир одам фақир бир одамни кўргани келса, шуни қадрлади деган маънода ташриф буюрди, деса бўлади. Бундай ҳолатда расмий зиёрат билан ёки расмий сафар билан келди дейиш керак”;

“Ҳозир бизда ҳоким дейишади. Бу ҳам нотўғри. Ҳоким дегани ҳукм юритувчи деган маънони англатади. Бизнинг тарихимизда адолатли, эл манфаатини кўзлаб иш қиладиган одамларга “шаҳриёр” деган сўз ишлатилган. Бу ҳозирги Ғарбдаги мэрга тўғри келади”.

Рустамий домла қарийб икки йил давомида эфирга кетган эшиттиришларда юзлаб сўзларнинг изоҳини шарҳлаб бердилар.

Домла бугун давлат тепасида ўтирганлар ўзбек тилининг ривожига умуман аҳамият бермаганидан койиниб гапирардилар.

«Озодлик»нинг Тошкентдаги бюроси ёпилганидан сўнг домла билан алоқа узилди. Домланинг уй телефони ҳам қатир-қутур қилиб жуда ёмон ишлагани сабабли тиниқ интервью қилишнинг имкони бўлмай қолди.

Мен эса она тили учун бунчалик куйинадиган одамни бошқа кўрмадим.

Садриддин Ашур
Eltuz.com

Тағин ўқинг
28 январ 2024
Миллий Гвардиячининг наркотик савдоси билан шуғулланишини тасаввур қила оласизми? Ўзбекистонда бўлиши мумкин, дейишингиз мумкин. Лекин, бангивор моддалар тужжори ёки ...
8 октябр 2022
Қизлар рўмолларини ечиб, ҳавога силкитиб, уларни тинчлантириш учун келган давлат амалдорларига норозилик билдиришмоқда. Эрон шаҳар майдонларида паранжилар, ҳижоблар ечилиб, ...
24 июн 2016
Истанбул полициясига кўра, 23 июн куни тушлик пайтида Истанбулнинг Енибосна мавзеида Ўзбекистонлик тадбиркор (балки мулозим) О.Е. йўлтўсар қароқчилар ҳужумига ...
28 апрел 2016
Туркия ички ишлар вазирлигига оид махсус гуруҳ Кўня шаҳар марказидаги масссаж салони исловатхонага айлантирилгани ҳақида маълумотни текшириш учун борганида ...
Блоглар
17 март 2024
Рассом Туз бир мавзу муҳокамасини бошласа ағдар тўнтарини чиқариб барча қирраларини ўрганади. Танганинг ағиниям¸ бағиниям¸ ...
14 феврал 2024
«Ёшлар» телеканалида содир бўлаётган коррупция олдида «Спорт» телеканали директори Зоҳид Каримов қўй оғзидан чўп ололмайдиган ...
13 феврал 2024
Тармоқнинг ўзбек сегменти ўзбек давлат рамзларига нафратни парваришламоқда. Ижтимоий тармоқларда маҳалла раиси ва фаолларнинг давлат ...