Асосий мавзулар
4 июн 2019

Тошкент ҳокимининг бизнес империясини ўрганиш: Ўзбекистонга ўғирлик активларни қайтариш оқибатлари

Гулнора Каримованинг Европада музлатилган активлари Ўзбекистонга ҳозир қайтариладиган бўлса, улардан белгиланган тартибда фойдаланилмаслиги ёки ҳукмрон доиралар вакиллари ёхуд уларнинг яқинлари томонидан ўзлаштирилиши эҳтимоли юқори.

Тошкент шаҳри ҳокими Жаҳонгир Ортиқхўжаевнинг бизнес манфаатлари юзасидан яқинда Коррупцияга қарши кураш ва инсон ҳуқуқлари (CHRI) ташаббуси ўтказган суриштирув Ўзбекистонни бошқариш жараёнида жиддий нуқсонлар борлигидан дарак берди.

Суриштирув доирасида Ўзбекистон маъмурий тизими ва коррупцияга қарши ислоҳотлар амалда қандай кечаётгани синчиклаб ўрганилди. Ҳисобот Ўзбекистон ҳақиқатан ҳам ўтмишдаги иллатлари, яъни улкан коррупцияни йўқ қилишга киришганми ёки, кузатаётганимиздек, эски Каримов режимини қайта шакллантиряптими, деган танқидий қарашларга йўл очади.

CHRI суриштируви муаллифлари бошқарув тизими ва Тошкент шаҳри ҳокими ўлароқ Ортиқхўжаевнинг қанчалик ҳалол бизнес юритаётгани ва унинг гуркираётган бизнес империясини таҳлил қилишди.

Ҳисоботда Ўзбекистонда давлат амалдорлари ва жамоатчилик ўртасида мулоқот ўрнатишга уринишларда муайян илгарилаш борлиги қайд этилади. Айни пайтда, давлат томонидан таклиф этиладиган фойдали битим ва шартномаларни қўлга киритишда, бунинг учун ширкатларни танлашда аниқ мезон ва шаффофликнинг йўқлиги билан боғлиқ ҳокимиятни суиистеъмол қилиш каби сиёсий хавф ҳали ҳам юқори даражада сақланаётганидан жиддий ташвиш билдирилган.   

Ўзбекистонда бизнес юритиш учун бу каби шартномаларни олаётган ширкатларнинг ва преференциал тузилмаларнинг молиявий аҳволи, бенефициар мулкдорлари ҳақидаги маълумотларнинг, манфаатлар тўқнашувини мувофиқлаштириш бўйича қоида ва амалиётларнинг йўқлиги алоҳида ташвиш уйғотади.

Буларнинг ҳаммаси қўшилиб, ҳозирча давлат томонидан ажратилаётган ёки молиялаштирилаётган шартномаларни олиш жараёни устидан жамоатчилик назорати учун имкон йўқлигини, шунингдек, бу каби қарорлар юзасидан манфаатлар тўқнашувини баҳолашга жамиятнинг ҳам қодир эмаслигини англатади. 

Ҳисобот хулосаларини яқинда эълон қилинган Ўзбекистонда (2019-2020 йилларда) коррупцияга қарши курашиш дастури контекстида кўриш зарур. Бу дастур ўз мазмун ва чоралари рўйхати билан кўп жиҳатдан 2018 йилнинг августида ўзбек фаоллари таклиф этган ислоҳотлар дастурига мос келади.

Жумладан, Ўзбекистонда давлат мулозимларининг даромадларини декларациялаш тизимини жорий қилиш, давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятидаги шаффофлик ва ҳисобдорликни ошириш, коррупция жараёнлари ҳақида маълумот берганларнинг ҳимоясини таъминлаш, шунингдек, фуқаролик жамияти институтлари ва оммавий ахборот воситалари фаолияти эркинлигини таъминлаш режалаштирилмоқда. 

Кузатувчилар бу дастурни олқишлаётган бўлса-да, бир қарашда сезиларли режа ижросининг дастлабки босқичида, айниқса, юқорида қайд этилган сиёсий хатарлар фонида, қолаверса, прогрессив қонунлар чиқараётган, бироқ кейин уни ўзи ҳам бажармаётган ўзбек ҳукуматидаги тенденцияни ҳисобга олиб, қандайдир хулоса чиқаришга ҳали эртадир.    

Ушбу журналистик суриштирувдан келиб чиқадиган хулосаларни, шунингдек, Гулнора Каримованинг Европанинг қатор мамлакатларида музлатилган активларини келгусида мамлакатга қайтариш контекстида кўриш лозим. Бу хулоса шуни англатадики, агар қайд этилган активлар ҳозир қайтариладиган бўлса, улардан белгиланган тартибда фойдаланилмаслиги ёки ҳукумат тепасидаги шахслар ёхуд уларнинг яқинлари томонидан ўзлаштирилиши эҳтимоли юқоридир.    

Шуни ҳисобга олиб, биз Каримова активларини Ўзбекистонга қайтаришдан олдин антикоррупцион ислоҳотлар дастурини амалга оширишдаги сезиларни натижаларни кутишни тавсия қиламиз.

Ушбу активлар музлатилган мамлакатлар дастурнинг илк натижаларини баҳолай олишлари учун жуда бўлмаганда (ислоҳотлар режаси якунланадиган сана) 2020 йилнинг охирига қадар кутишлари керак. Сезиларли натижалар деганда биз нафақат янги қонунлар қабул қилиниши, балки вазиятнинг амалда ўзгаришини ҳам назарда тутамиз.

Бундан ташқари, Ўзбекистонга тизимни ислоҳ қилиш мажбуриятлари сирасига активларнинг қайтарилиш жараёни шаффоф тарзда амалга оширилиши, бу жараёнга техник кўмаклашувчи ташкилотлар очиқ тендер асосида танланиши ҳам киритилишини тавсия қиламиз. 

Бундай ёндашув Ўзбекистоннинг ислоҳотлар ўтказишга мойиллигини тўлақонли текшириш имконини беради, шунингдек, ўғирланган активларни қайтариш каби глобал тажрибага ҳисса қўшади. 

Фатима Кандзи
Коррупцияга қарши кураш ва инсон ҳуқуқлари ташаббуси тадқиқотчиcи

Тағин ўқинг
5 август 2018
Рассом Elsevar Ўзбекистоннинг йўловчи-мижозларга хирапашшадай ёпишувчи таксичиларини ҳажв қилади. Рассом Элсевар 6 январь 2016 йил Eltuz.com
27 октябр 2015
Ҳеч телевизор кўрмайман. Лекин қандай қилиб бугун ишдан келиб телевизор пултини қўлимга олиб, Ўзбекистон телеканаллари бўйлаб “ўтлаб” кетганимни билмай ...
27 ноябр 2018
Қиз боланинг сазойи қилиниб, жинсий зўрлангани акс этган видео 27 ноябрь куни «Элтуз»га келди. Видеода аввалига бу қизни бошқа ...
17 август 2021
The Economist нашри 15 август куни «Толибон»нинг Афғонистондаги ғалабаси ва ҳукуматнинг тезда таслим бўлиши таҳлилига бағишланган мақола чоп этди. ...
Блоглар
22 ноябр 2024
Қудратлар айрилган тузум, яъни демократия автократиядан яхшидир. Бу гапни айтавериб тилим қаварди. Демократик жамият бўлган ...
28 октябр 2024
(Элтузга телеграм орқали келган мактуб) “Хоразм вилояти Урганч туманлараро суд раиси Ё.А.Алмосов жаноби олийларининг бугунги ...
24 октябр 2024
Бир одам ҳаммага яхшилик қилишга сўз берибди. Қўшниси келиб уни отини сўраб олиб миниб кетганича ...