ART-DURBIN
28 iyul 2016

«Bosmachilar ustidan sud»

Qarshimizda Sovet Markaziy Osiyosida isyonchilik harakatiga qarshi kurashish davrida olingan eng muvaffaqiyatli fotohujjatlardan biri desa bo‘ladigan fotosurat turibdi. Biz sovet davrida o‘rganib qolganimiz uchun odatda bu harakatni bosmachilik deb ataymiz.

«Bosmachilar ustidan sud» nomli bu surat 1932 yilda Samarqandda tushirilgan.

rasm1638
Surat muallifi shveytsariyalik fotograf Ella Mayyar. (1903-1997)

Bu surat muallifi shveytsariyalik sayyoh va sharq mamlakatlarining taniqli ekstremal tadqiqotchilaridan biri Ella Mayyardir (Ella Maillart – 1903-1997). 1932 yilda burjua dunyosining eng markazidan kelgan yosh va go‘zal ayol yolg‘iz o‘zi Qizilqum sahrosini kesib o‘tib, Qirg‘iziston va O‘zbekistonni kezib, Xitoy chegarasigacha yetib bordi va ortiga qaytdi.

E'tiborli jihati shuki, Ella Mayyarda sovet hukumatining ruxsat hujjatlari yo‘q edi. U blokpostlar va patrullarni ustalik bilan chetlab o‘tib, eson-omon o‘z vataniga qaytib keldi. Uyiga qaytgach, u o‘zining sovet O‘rta Osiyosi bo‘ylab sayohati haqida «Turkiston ohangi» kitobini yozdi.

«Bosmachilar ustidan sud»

Fotosuratda hibsga olingan «bosmachilar» ham, ularning raqiblari – qizil komissarlar ham yo‘q. Bo‘lib o‘tayotgan jarayon kulfati undagi detallar orqali his etiladi. Vayrona binoning qadim bezaklari qoldiqlari saqlanib qolgan devorlari oldida ustiga alvon mato yopilgan stol qo‘yilgan. Pastqamgina taxtasupaga sharqona gilam to‘shalgan. Ilichning yirik byusti xaloyiqqa yoqtirmaygina boqib turibdi. Surat markazida – butunlay qop-qora kiyingan «revolyutsiya inkvizitori»ning siymosi.

Bu mash'um tipaj aslida El Greko yoki Goyyaning kartinalariga mos tushadi.

Sudya fotograf tomonga horg‘in boqib turibdi. Surat taqiqlar zamonida tushirilgan va tsenzuradan o‘tganiga qaramay, unda qo‘rquv va sukunatning dimiq muhiti seziladi.

Ishi odamlarni o‘limga yo‘llash bo‘lgan «inkvizitor»dan toshbag‘irlik va inson hayotiga nisbatan loqaydlik hissi taraladi. 1932 yilda stalinizm davri hukmronligi oyoqqa qalqayotgandi. Butun sovetlar mamlakati kabi O‘rta Osiyo ham uzoq yillik yo‘qchilik va azob-uqubatlar botqog‘iga botayotgandi.

Akmal Rizaev
o‘zbekistonlik muallif tahallusi
Eltuz.com

Tag‘in o‘qing
9 aprel 2020
Joriy yilning 6 aprelidan koronavirus tarqalishiga qarshi karantin tadbiri doirasida Toshkent va Nukus shaharlari hamda viloyat markazlarida velosipedda harakatlanish ...
15 yanvar 2024
77 yoshida olamdan o‘tgan taniqli olim¸ professor Tolib Xudoyberdiev janozasi 13 yanvar kuni Andijonda o‘qildi va Shaxrixonda tuproqqa berildi. ...
30 iyun 2017
O‘zbekiston xalq artisti Ozodbek Nazarbekov 30 iyun kuni “Ëshlar” telekanaliga Bosh direktor etib tayinlandi. Bu haqda prezident Mirziyoev “Kamolot” ...
16 yanvar 2023
Hali rasman tasdiqlanmagan xabarga ko‘ra 15 yanvardan 16 yanvarga o‘tar kechasi ishdan olingan sobiq hokim Jahongir Ortiqxo‘jaev 16 yanvar ...
Bloglar
17 mart 2024
Rassom Tuz bir mavzu muhokamasini boshlasa ag‘dar to‘ntarini chiqarib barcha qirralarini o‘rganadi. Tanganing ag‘iniyam¸ bag‘iniyam¸ ...
14 fevral 2024
«Yoshlar» telekanalida sodir bo‘layotgan korruptsiya oldida «Sport» telekanali direktori Zohid Karimov qo‘y og‘zidan cho‘p ololmaydigan ...
13 fevral 2024
Tarmoqning o‘zbek segmenti o‘zbek davlat ramzlariga nafratni parvarishlamoqda. Ijtimoiy tarmoqlarda mahalla raisi va faollarning davlat ...