Asosiy mavzular
7 iyun 2021

Imperativ-31. Turk dunyosi uchun umumiy til haqida

(Shoir va siyosatchi Muhammad Solihning “Imperativ” kitobidan 31-qism. Audiokitob matnini muallifning o‘zi o‘qigan. Davomi bor.)

Albatta, bu orzuga erishish uchun amaliy odimlar otish kerak. Sertuyg‘u nutqlardan amaliy loyihalarga kechish payti keldi ortiq. Turk dunyosi bizdan buyuk birlashuv jarayonini boshlab berishimizni kutmoqda.

Sovet Ittifoqi parchalanganidan so‘ng turk dunyosining integratsiyasini boshlash uchun ajoyib imkoniyat tug‘ilgan edi, ammo biz undan foydalana olmadik. Har yili o‘tkaziladigan turk dunyosi kongresslari madaniy va ijtimoiy nuqtai nazardan yaxshi boshlangan edi, ammo bundan ortig‘iga harakat qilmaslik, «AQSh nima deydi, Rossiya nima deydi?» degan xavotir bilan aniq loyiha va siyosiy qarorlar qabul qilinmasligi natijasida 90-yillar boshlarida moda bo‘lgan “Adriatikadan Xitoy devoriga qadar” shiori bugunga kelib turk dunyosi integratsiyasiga muxoliflar tarafidan masxara qilinadigan mavzuga aylandi.

Biz, turk integratsiyasi tarafdorlari, 90-yillar boshidan beri doimo bir xil narsani ta'kidlab keldik: Bu yirik loyihaning amalga oshirilishi uchun kerak bo‘lgan birinchi shart turk dunyosi uchun umumiy til bo‘lishidir.

Bu til hech bo‘lmaganda quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi lozim: 250 milliondan ortiq aholisi bo‘lgan turk dunyosi gapira oladigan va bir-birini osonlikcha tushunadigan, hayotimizning barcha sohalarida, ilm, fan, siyosat, ijtimoiy hayotda, madaniyat, din va qolgan barcha jabhalarda o‘zimizni shaxsiy va ijtimoiy darajada ifoda etish qobiliyatiga ega, lug‘aviy boy, lingvistik nazardan zarif bir til.

Albatta, bizning barcha lahjalarimiz boy va zarifdir. Ozarbayjon shevasida yozgan Nasimiy va Fuzuliy she'rlari, qozoq lahjasida yozgan Abay va shoirlar tilini, turkmanning buyuk shoiri Mahtumquli lahjasini, chig‘atoy (o‘zbek) lahjasida yozgan Navoiy yoki «Manas» dostoni yozilgan qirg‘iz lahjasini boy va ko‘rkam emas, deb kim ayta oladi?!

Umumiy til yuqorida aytib o‘tilganlardan tashqari yana bir muhim xususiyatga ega bo‘lishi kerak. Bunday til dunyodagi turkiy qabilalar (xalqlar) tomonidan eng ko‘p ishlatiladigan, keng tarqalgan va amalda qo‘llash oson til bo‘lishi shart. Bizda bunday til bor. Bu til Turkiya turklari gaplashayotgan lahjadir, yanada to‘g‘rirog‘i Istanbul turkchasidir.

Dunyodagi taqriban 250 millionli turk nufuzining yarmidan ko‘pini o‘g‘uz lahjasida gapiradiganlar tashkil etadi. Bu nufuz 85 million kishi o‘laroq Turkiya boshchiligida, ozarbayjonlar (Eron ozarbayjonlari), turkmanlar, qrim turklari, gagauz (ko‘kog‘uz)lar, xorazmliklar (O‘zbekiston) va boshqa qavmlar bilan birga taxminan 150 millionga yetadi.

Turkiya turkchasi dunyoda keng tarqalgan tillar orasida yettinchi o‘rinda turadi. Turkiya turkchasi bugun Amerika, Osiyo va Afrika qit'alarida o‘qitilmoqda va o‘rganilmoqda. Ya'ni turk dunyosi uchun «turk esperantosi»ni uydirishimizga hojat yo‘q.

Turkiya turkchasi turk dunyosining umumiy tili bo‘lishiga loyiq tildir.

Muhammad Solih

Tag‘in o‘qing
2 may 2023
Namangan viloyati  Pop tumani Chodak qishlog‘ida yashovchi Doniyor To‘raxo‘jaev bosqinchilikda gumonlangan 40 yashar ukasi Dilshodjonning 12-15 aprel kunlari Toshkent shahar ...
2 dekabr 2017
1 dekabr kuni Toshkent shahri sudida odam savdosida ayblanib, 10 yilga qamalgan 28 yashar Sherali Mahmudov shikoyati bo‘yicha appelyatsiya ...
6 fevral 2017
Respublika Bosh vaziri topshirig‘iga ko‘ra, ortiqcha mahalliy o‘g‘itni fermer xo‘jaliklariga chiqarish, molxona va hojatxonalarni tozalash, vaqt-vaqti bilan dezinfektsiya qilib ...
2 sentyabr 2017
O‘zbekistonda har yili talabalar paxta terimiga majburiy jalb qilinadi. Ilovadagi animatsion video ayni muammo haqida: Nima uchun O‘zbekistonda bunday ...
Bloglar
17 mart 2024
Rassom Tuz bir mavzu muhokamasini boshlasa ag‘dar to‘ntarini chiqarib barcha qirralarini o‘rganadi. Tanganing ag‘iniyam¸ bag‘iniyam¸ ...
14 fevral 2024
«Yoshlar» telekanalida sodir bo‘layotgan korruptsiya oldida «Sport» telekanali direktori Zohid Karimov qo‘y og‘zidan cho‘p ololmaydigan ...
13 fevral 2024
Tarmoqning o‘zbek segmenti o‘zbek davlat ramzlariga nafratni parvarishlamoqda. Ijtimoiy tarmoqlarda mahalla raisi va faollarning davlat ...