Asosiy mavzular
26 yanvar 2022

Imperativ 38. Jamiyat va shaxs mafkurasi

(Taniqli shoir va siyosatchi Muhammad Solihning “Imperativ” kitobidan 38-qism. Audiokitob matnini muallifning o‘zi o‘qigan. Davomi bor.)

Hayot – ilmdir. Buni idrok etgan odam – olim- dir. (Bu yerda «olim» tushunchasi ostida aslo za- monaviy akademik unvon sohibi nazarda tutila- yotgani yo‘q).

Maslagi va kasbidan qat'iy nazar, kim bo‘lsa bo‘lsin, inson hayotining o‘zi bir ilm ekanligini anglagan inson – olimdir.

Buni idrok etaolmaganlar – ular ko‘pchilik – bu dunyoga yaxshi yashash uchun kelganiga ishongan, oyokla- rini zaminga mustahkam qo‘yib, bu «yaxshi hayot»ni tashkil etish uchun umrining so‘nggigacha kurashadi- gan kishilardir. Zamonaviy mafkuralarning ta- malida bu ko‘pchilik dunyoqarashini o‘zida mujas- samlantirgan doktrinalar yotadi.

«Amerika orzusi», «Rus g‘oyasi» va hakozo mil- liy o‘rtukka o‘rtingan mafkuralar o‘zlarida ana shu ko‘pchilikning hayot haqidagi yakuniy tushunchala- rini mujassamlantiradi. Olimlar ham bu ko‘pchilik ko‘rgan jamiyatda yashaydilar, o‘zlarining ijtimoiy turmushini maz- kur jamiyat qonunlari doirasida davom ettirsa- lar-da, zehnan bu jamiyatga zid qutb sari harakat etadilar. Ular jamiyatning mafkurasini tani- maydi, bu mafkura qoidalariga amal qilmaydi- lar. Ular o‘z ma'naviy hayotini jamiyat mafkura- si hududlaridan tashqarida tanzim etadilar.

Bu ziddiyat zohirda ko‘rinmasa ham, botinda bu- tun shafqatsizligi bilan namoyon bo‘ladi.

Buning tashqi in'ikosi o‘laroq fikriyot (din, adabiyot, san'at, fan) jabhasida ahyon-ahyon feno- menal hodisa sifatida qiymatlantirilgan shax- slar paydo bo‘ladi. Ular xuddi ekilmagan joydan ungan bitki kabi diqqat chekadi. Bu bitki jamiyat ko‘rgan nizomga uyg‘un bo‘lmagan yerda paydo bo‘la- di va umumning rohatiga xalal beradi. Uni boshqa joyga ko‘chirib bo‘lmaydi. Masalan, uni tuvakka joylab, derazaning rahiga qo‘yish va shu yerda yasha- tish mumkin emas. Bunday sharoitda u qurib kola- di. U faqat o‘z fitratiga uygun, tabiiy iqlim va zaminda yashay oladi. Shu bois, ko‘pincha uni yulib olib tashlaydilar. Yulib olishar ekan: «Shunday go‘zal bitki-ya! Kelib-kelib shu yerda ko‘karadimi!», deya achinishadi.

Albatta, bu sobit qoida emas. Voqealar boshqa- cha rivojlanishi ham mumkin.Ba'zan bu g‘aroyib bitkiga o‘xshagan shaxslar g‘aroyib bir shaklda o‘zi  yashayotgan jamiyatning dushman iqlimini pisand qilmasdan, gurkirab o‘sishda davom etadi.

SIZDAN FARQLI O‘LAROQ

Sizdan farqli o‘laroq har xil

Yo‘llarin bilaman ovunishning men.

Sizdan farqli o‘laroq, meni

Voyaga yetkazar yetishmovchilik.

Uzokda miltillayotgan shamchiroq – nafrat

Ko‘proq yoritadi yo‘limni

Mehr quyoshiga ko‘ra do‘stlarning.

Agar hech kim meni yerga urmasa,

Ko‘kka qanday sakray olardim?

Oddiy o‘simlikman, xullas:

Qancha ko‘p suv quysalar tagimga

Men shunchalik gullab-yashnayman.(1983)

«Olis tabassum soyasi» 1986

Bu odam o‘ziga qarshi bo‘lgan kuchni «ushu» usta- siga o‘xshab, o‘sha kuchning inertsiyasi bilan yerga yiqitadi. Uni quritish uchun tagiga quyilgan o‘lim- chil suvni hayot manbaiga aylantirishni biladi. Uning yashashi uchun dushman nafrati do‘stlarning alqashidan kuchliroq rag‘batdir.

Bu bir mafkuradir. Hayotni ilm o‘larok tanigan Ozod Shaxsning mafkurasi.

Muhammad Solih

(davomi bor)

Tag‘in o‘qing
14 mart 2020
Shu paytgacha oshkora tazyiqlarga uchrayotgan o‘zbekistonlik inson huquqlari himoyachilari va jurnalistlar endilikda virtual hujumlarga ham duch kelmoqda. Ularga elektron ...
25 oktyabr 2019
«Otangni onangga bepardoz ko‘rsatma. Yaxshisini oshir – yomonini yashir. Otangni o‘ldirganga onangni ber. Egilgan boshni qilich kesmaydi». Bu o‘zbek ...
26 aprel 2017
Stokgolm hujumchisi Oqilovning sherigi deya hibsga olingan 26 yoshli chechen yigiti ikki kunlik so‘roqdan keyin 25 aprel kuni qo‘yib ...
10 noyabr 2016
O‘zbekistondagi partiyalar o‘z nomzodlariga tarafdorlar uchun kurash boshlarkan, xatto ayrimlarda Mirziyoevga muqobil nomzodlarning xam yutishi mumkinligiga zaif bir umid ...
Bloglar
22 noyabr 2024
Qudratlar ayrilgan tuzum, ya'ni demokratiya avtokratiyadan yaxshidir. Bu gapni aytaverib tilim qavardi. Demokratik jamiyat bo‘lgan ...
28 oktyabr 2024
(Eltuzga telegram orqali kelgan maktub) “Xorazm viloyati Urganch tumanlararo sud raisi Yo.A.Almosov janobi oliylarining bugungi ...
24 oktyabr 2024
Bir odam hammaga yaxshilik qilishga so‘z beribdi. Qo‘shnisi kelib uni otini so‘rab olib minib ketganicha ...