Faqat bayramda eslanadigan o‘zbek tili

O‘zbek tiliga davlat maqomi berilishi talab qilingan bu kadrlarni mening aziz do‘stim marhum Abdulaziz aka Mahmudov suratga olganida men ham aynan o‘sha yerda edim. Bu tasvirlar 1989 yil olingan.

Shuningdek o‘zbek tili bayramini 1988 yili tashkil qilgan birinchilar qatorida bo‘lganimdan faxrlanaman. 9 fevral kuni talabalar shaharchasidagi maydonda o‘tgan «Til bayrami» deya atalgan bu mitingdan lavhalar kamdan kam shaxslarning arxivlarida saqlangan bo‘lsa kerak.   

21 oktyabr til bayrami kuni til haqida ko‘p gapirildi.  Jadid bobomiz Ismoyilbek Gaspirali «Til millat rivojidagi birlamchi unsur» degan edi. Shu bois bu mavzu ko‘proq gapirilishga muxtoj.  21 oktyabr kungi rasmiy tadbirlardan ko‘ra, ko‘proq menga yoqqani Qashqadaryo viloyati Kasbi tumanidagi 14 maktabning 43 yashar adabiyot muallimasi Xurshida Otoullaevaning darsi bo‘ldi.

Hurshida o‘zbek maktabining Ona tili o‘qituvchisi.

Aslida bundan 96 yil muqaddam Bokuda turkologlarning birinchi qurultoyi bo‘lib o‘tgan va turk tili masalasining asosiy yo‘nalishlari belgilab olingan edi. Aynan o‘sha qurultoyda Fitrat taklifi bilan ONA TILI degan tushuncha qabul qilingan edi. Keyin esa 1929 yildagi Samarqand til va imlo konferentsiyasining adabiy til haqidagi qarorida boshqa tillardan kirgan so‘zlarning hammasi “o‘zbek tilining temir qonuniga” bo‘ysungan holda yozilishi va o‘qilishi, ya'ni o‘zbekchalashtirilishi belgilab qo‘yildi.

1941 yili urush boshlanganida xabar tili aniq bo‘lish ehtiyoji tug‘ilgani bois til  Qahhor aytgan «quyushqon» ichiga tiqildi. Bundan oldin, 1938 yilda til haqida gapirgan deyarli hammaning tili kesilgan edi.

Shundan keyin, to 1985 yili Mixail Gorbachev kelib hurriyat ato qilib gapiringlar, deguncha hech kim gapirmadi. Karimov davrida yana sukutga cho‘mdik.  Mana endi yana gapira boshladik. Ammo yillar davomida rus KGBsi singdirgan «TURKChILIK BU OLABO‘JI» degan qo‘rquv o‘z ishini qilyapti.

Toshkentga kelgan AQShlik  turkolog do‘stim nuqul o‘rischa eshitganini yozsam, meni «Fashist» deb atashdi. Xamza «emchak » so‘zini ishlatgan, desam «Ideallashtirma» deya tamg‘a ko‘tarib kelishdi. O‘z vaqtida «Ideallashtirdi» degan ayb bilan necha yuz oydinlar sibirga surgun bo‘lgan edi.

Aytaylik, “x” va “h” tovushlari farqlanmasligini, ularni birlashtirib yuborish tilga salbiy ta'sir etmasligini aytsangiz, madrasa yonida o‘sib hujra ko‘rgan konservativ qarash sohiblari “arab so‘zlarida bor, tarixan shunday, qolaversin” deb turvoladi. Lekin “unda unlilarni ham, tarixdan kelib chiqqan holda, old va orqa qatorga bo‘lib, tegishli harflar kiritaylik” deb ko‘ring, o‘sha kishilarning o‘zlari darhol to‘nini teskari kiyib, “xalq shunga o‘rganib bo‘ldi” deya og‘zingizga kishan solmoqchi bo‘ladi.

Mening fikrim: Bu borada mutaxasislar so‘zini eshitish kerak. Etnik xudbinlik yoki mafkura qopqonida bo‘lganlar emas bilgichlar gapirsin. Bilmaganlar esa bilsin.

21 oktyabr til bayrami haqida o‘qiganlarim ichida eng yaxshisi Mehrinoz Abbosova yozgan she'r bo‘ldi.  Mehrinozdan maqtov qarzim bor edi. Mana uzdim qarzni. Yaxshini yaxshi deyman. Siyosatga diagnoz qo‘ygan shoiraga ofarin deyman.

21-okt(y)abr

Oktabr–oktyabr – arosat fasl,

Tugal bir mezon yo‘q, qonun yo‘q, kor yo‘q.

Qasddan tahqirlanib kelding muttasil,

Seningdek to‘kis yo‘q, sendek afgor yo‘q.

Pishmagan mevasan, na bahor kuzsan,

Kimga nima foyda bor-u yo‘qliging?

Ilmiliq xayolsan, na olov, muzsan,

Na tirik, na murda – sevgim, ko‘hligim.

Ayoldek ulug‘san, ayoldek nochor,

Faqat bayramlarda tushasan yodga.

Ongimni g‘ajiydi dahshatli savol:

Ayt, qachon qaytasan, yorug‘ hayotga?!