Асосий мавзулар
15 март 2023

15 март – Файзулла Хўжаев отилган кун

Ўзбекистон калимасини тарихга киргизиб, бу давлатнинг илк раҳбари бўлган Хўжаев сиймосини тарихдан ўчиришга уриниш кейинги йилларда изчил тус олгани кузатилади. Бухорода Файзулла Хўжаевнинг 120 йиллиги нишонланмади. Унинг мармар ҳайкали ва ëдгорлик лавҳаси олиб ташланган.

Файзулла Хўжаев 1938 йил 15 мартда 42 ëшида Кремль буйруғи билан отиб ўлдирилган эди. У 1937 йилда таниқли совет арбоблари Бухарин ва Риков билан биргаликда ҳибсга олинди ва АҚШ жосуси сифатида 1938 йил Москвада отиб ташланди.

1965 йил Москва маҳкамаси Хўжаев ишини кўриб чиқиб, уни Сталин қатағони қурбони деб топди ва ўлимидан сўнг оқлади. Файзулла Хўжаев Туркистонни бирлаштириш тарафдори эди.

Кремль бу ғояга тиш-тирноғи билан қарши бўлгани боис, Хўжаев “Катта Бухоро” ғоясини илгари суриб, дунë харитасида Ўзбекистонни мавжуд қилди.

Миллионларни миллат учун сарфлаган мард Файзулла Хўжаев таниқли мутафаккир Фитрат билан биргаликда 1916 йилда «Ëш бухороликлар» жадидчилик ҳаракати етакчиси сифатида Бухорода намойиш уюштириб, мамлакатда демократик қадриятларни кафолатлайдиган конституция жорий этилишин талаб қилган эди.

Бу ҳаракати учун Файзулла Хўжаев Амир Олимхон тарафидан ўлимга ҳукм қилинди. 1920 йилда амирлик барҳам топганидан кейин Файзулла Хўжаев Бухоро Республикасига раҳбарлик қилди. У 1925 йилда Ўзбекистон бош вазири (Совнарком раиси) бўлди.

Ротация асосида 1925 йилда СССР ижроқўми раиси вазифасида ишлади. Файзулла Хўжаев бир гуруҳ ëш ўзбекларни Германияга ўқишга юборди.

Бугун Москва архивларида сақланаëтган ҳужжатларга кўра, Файзулла Хўжаев уларнинг ўқиши учун маблағни аямаган, талабалар аҳволидан шахсан ўзи хабар олиб турган.

Совет ҳукумати 1922 йилдаёқ Германияга ўқиш учун юборилган бухоролик ёшларни Москвага қайтаришга уринган. Хўжаев бунга қарши бўлгани ҳужжатларда акс этган.

Муинжон Аминовнинг 1938 йил 28 январда бўлиб терговдаги кўрсатмасидан:

«1922 йил Куйбишев (Валериан Куйбишев) мен ва Файзулла Хўжаевдан уларнинг (талабаларнинг) қайтарилишини, Москвада ўқитилишини талаб қилди. Хўжаев қатъий рад жавобини берди. Сўнг Умар Фахриев деган кишини хат билан Германияга жўнатди ва у ерда таълим олаётган бухоролик талабаларга: «Совет ерига қайтмай туринглар», деб топшириқ берди».

Хорижда қолиб ўқишини давом эттирган, кейинчалик Туркияда қўним топган 14-16 нафар собиқ талабага Хўжаев Бурхонов орқали моддий ёрдам кўрсатиб турган. У Германиядаги Олимжон Идрисий, миллионер Амин Сулаймон, савдогар Эйдельман билан алоқада бўлиб, туркистонлик талабаларга моддий ва маънавий ёрдам кўрсатиб туришни ушбу шахслардан сўраган.

Қиличевнинг ёзишича, Файзулла Хўжаев хорижда яшовчи Мустафо Чўқаевни (1890-1941 йиллар) моддий жиҳатдан таъминлаш учун турли йўллар билан унинг номига тилла ва пул юбориб турган.

Eltuz.com

Тағин ўқинг
28 апрел 2021
Давлат солиқ қўмитаси ва унинг таркибий бўлинмалари ходимлари бирлашган касаба уюшмаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Расул Кушербоевни судга ...
22 апрел 2016
«Авакян иши» номи билан шов-шув бўлаётган жиноят иши тўғрисидаги «фош этувчи» тафсилотлар Ўзбекистон ТВси экранидан ўзбек интернет ресурсларига кўчди. ...
11 август 2021
“Толибон” етакчилари чегараларни назорат остига олгандан кейин қўшни давлатларга ҳужум уюштирилмаслигини ваъда қилмоқда”, дейди Россиямудофаа вазири. Al Jazeera ахборот ...
23 феврал 2021
Ўтган ҳафта охирида Тошкентдаги жиноят доираларида “Қора” ва “Граф” лақаблари билан танилган йирик тадбиркор Ғафур Раҳимовнинг жияни Равшан Муҳиддиновнинг ...
Блоглар
22 ноябр 2024
Қудратлар айрилган тузум, яъни демократия автократиядан яхшидир. Бу гапни айтавериб тилим қаварди. Демократик жамият бўлган ...
28 октябр 2024
(Элтузга телеграм орқали келган мактуб) “Хоразм вилояти Урганч туманлараро суд раиси Ё.А.Алмосов жаноби олийларининг бугунги ...
24 октябр 2024
Бир одам ҳаммага яхшилик қилишга сўз берибди. Қўшниси келиб уни отини сўраб олиб миниб кетганича ...