ART-DURBIN
3 ноябр 2016

Роберт Граббе қайчисидан чиққан Туркистон альбоми

1991 йили Қарағандада оламдан ўтган рассом Роберт Граббе 1903 йилда Новороссийскдан Одессага қараб сузаëтган кема ичида туғилган эди.

3Фирибгару қартабозлар билан тўла Одессани ҳайратга солиш қийин. Аммо Роберт қўлига қайчи олиб қоғоздан силуетлар кесганида одессанинг мана-мен деган оғалари ҳам ҳайрон қолишган.

Роберт Одесса ойдинлари Юрий Олеш, Эдуард Багрицкий, Валентин Катаевлар билан ошно бўлди.

41925 йилда Роберт Граббе бир гурух рассому ëзувчилар билан бирга Ленинградга йўл олди.

Бадиий академияда ўқиш жараëнида Роберт Граббет силует яратиш, гуаш ва китоб графикаси бўйича комил малака олди.

1930 йилдан бошлаб Граббе Москвадаги нашриëтлар ва жаридалар учун ижод қила бошлади.

Айнан шу даврда Граббе китоб графикасида янгилик бўлган қоғоздан силует кесиш техникасидан унумли фойдаланди.

5Граббе ўз безакларининг ҳассос стил ва аниқ линияларга эга бўлиши учун чандон тиришарди.

У ўз силуетларининг рангтасвирга яқин бўлишини истаган эди.

Дарвоқе айнан Граббе профессионал рассомлар ичида рангли қоғозлардан силует кесароқ асар яратган илк мусаввир эди.

7Граббе таъбирига кўра,“олдин контур кейин эса тоза рангли, соя-деталлардан мосуво пластик форма яратар” эди.

(Буюк рассом Анри Матисс бу техникага умрининг охирида киришган эди. Мўйқаламни қайчига алмашган рассом “қайчи билан кесароқ ранг ичига кириб бораман” дея таъкидлаган эди рассом.)

Ўттизинчи йилларда Граббе кўплаб китобларни қоғоздан кесилган силуэтлар воситасида безади.
Граббедан олдин қоғоздан силует кесиш курортлардаги ҳаваскор рассомларнинг тирикчилиги эди.

Граббе бу услубни санъат мартабасига элтишни орзулади. Графикадаги офорт, ксилография ва литография каби воситалар ëнида қайчи билан силует кесиш техникаси ҳам бўлишини истади рассом.8

Кейинчалик Роберт Андреевич “Санъат дунëси” (Мир искусств) уюшмасига кирган рассомларга нисбатан душманларча муносабатни алам билан эслаган эди. Социалистик реализм дарғалари назарида силует санъат эмас эди.

Формализмда айбланган Граббе ишсиз қолди. Фақат кўнгил ҳуши учун қўлига қайчи олиб шакллар қирқди.

Урушдан кейин Совет мафкура оғалари формалистларга қарши мухораба бошлашди.

Қамалиб кетишдан қўрққан рассом 1950 йилда бошини олиб Қарағандага кўчиб кетди.

6Кўмир конида макет ясайдиган рассом бўлиб ишлади.

Ўтган асрнинг етмишинчи йилларида қоғоздан шакл қирқиш санъатига эътибор пайдо бўлар экан Граббени эслашди.

Граббе уникал рассом сифатида ТВ дастурларга меҳмон бўлди.

Эътибордан илхомланган Граббе қўлига қайчи олиб туя ва нақшлар тарзидаги ажабтовур шаклларни рангли қоғозлардан қирқа бошлади.9

Роберт Андреевич ëшлик пайтида шарққа талпинди. Минг бир кеча эртаклари, туя ва ўтовлар дунëси бўлган шарқнинг инжа дунëсига мафтун эди рассом.

У ҳали ВХУТЕИНда ўқиб юрган пайтларидаëқ Марказий Осиëга кўп марта сафар қилиб минтақанинг табиати, маиший ва маданий ҳаëтини ўрганди.
Айнан ўша пайтда Граббе шарқ мавзусидаги китобларни безади.

Ëзувчи Амир Саргиджан қаламига мансуб “Последняя Бухара” ва “Египтянин” китоблари Граббе тарафидан силует техникасида безалди.

(Амир Саргиджан тахаллуси билан 1941 йилда Ўзбекистонда яшаган ëзувчи Сергей Петрович Бородин (1902 -1974) ижод қилган)

Бу китоб иллюстрациясида шарқона колорит ëнида Марказий Осиëни яхши билган рассом фитрати ҳам билиниб турар эди.

Қозоғистонда яшаган рассом Чўқон Валихонов ва Омонгелди потретларини ишлади.

10

Умр адоғида рассом касаллигига қарамасдан “Ўрта Осиë”, “Туркистон” каби рангли силуетлардан таркиб топган альбомларни яратиб қолдирди.

Фото: Домодедова тарихий-бадиий музейи коллекциясидан, шунингдек РГБ фондида сақланаётган китобий безаклардан олинди.

Акмал Ризаев

Ўзбекистонлик муаллиф таҳаллуси
Eltuz.com

Тағин ўқинг
11 март 2023
1990 йилнинг 11 мартида Литва парламенти давлат мустақиллиги тиклангани ҳақидаги актни тасдиқлади. 80-йилларда Болтиқбўйи мамлакатларида бошланган миллий озодлик ҳаракатлари ...
20 ноябр 2020
“Элтуз” га яқин ва бир-биридан мустақил манбаларининг шу ҳафтада етказган хабарларига кўра, ўтган ҳафтада Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ) Олий ...
21 феврал 2021
Президент Мирзиёев Наманганда Шавкат Абдураззоқовни вилоятнинг янги ҳокими этиб тайинлади, Уйчи туманидаги тўртта сектор раҳбарини ишдан олди, Чустдаги тўқимачилик ...
16 апрел 2020
Раҳматли отам Мадаминбег Бегжонбег ўғлининг Иккинчи жаҳон урушида олган беш-олтита нишони бор эди. Улардан иккитаси – катта кумуш танга ...
Блоглар
22 ноябр 2024
Қудратлар айрилган тузум, яъни демократия автократиядан яхшидир. Бу гапни айтавериб тилим қаварди. Демократик жамият бўлган ...
28 октябр 2024
(Элтузга телеграм орқали келган мактуб) “Хоразм вилояти Урганч туманлараро суд раиси Ё.А.Алмосов жаноби олийларининг бугунги ...
24 октябр 2024
Бир одам ҳаммага яхшилик қилишга сўз берибди. Қўшниси келиб уни отини сўраб олиб миниб кетганича ...