Nega Tramp yutqazishga qodir emas?

Saylovda g‘alaba qozongan Jo Bayden AQShning navbatdagi prezidenti bo‘ldi.

Amaldagi prezident Donald Tramp mag‘lubiyatini tan olishdan bosh tortib, ko‘plab qonunbuzarliklar va saylovchilarining “ovozlarini o‘g‘irlash” holatlari yuz berganini iddao qilmoqda. 

Trampning advokatlari bir necha shtatda sudga murojaat qildi, ishonchli dalillar yo‘qligi sababli yutqazishga ham ulgurdi.

Nima uchun Donald Tramp o‘zini oddiy diktator kabi tutmoqda? U hokimiyat jiloviga qattiq yopishib olib, AQShning avvalgi barcha prezidentlaridan farqli o‘laroq, o‘zi yutqazgan adolatli saylov natijalarini tan olishdan bosh tortmoqda?

Eltuz o‘quvchilari uchun tarjima qilingan ushbu tahliliy maqola AQShning nufuzli “The New Yorker” jurnalida saylov natijalari ma'lum bo‘lguniga qadar e'lon qilingan. Unda Tramp o‘z mag‘lubiyatini tan olmayotgani yuzasidan sudga tortilishi va undan keyin qamoqqa tushishi ehtimoli borligi aytilgan.  

Maqolada, shuningdek, Tramp va uning kompaniyalariga qarshi ko‘plab sud murojaatlari haqida so‘z borgan. Ushbu da'volar AQShning amaldagi prezidenti vakolatlarini topshirganidan, shu bilan birga, jinoiy ta'qib qilinish immunitetidan ayrilganidan so‘ng ko‘rib chiqila boshlanadi.

Tahlilchilarning ta'kidlashicha, Tramp mag‘lubiyatini tan olishdan bosh tortganiga qaramay, 2021 yil yanvarida AQShda yangi prezident bo‘ladi va hatto Trampni kuch bilan Oq uydan olib chiqishga ham to‘g‘ri kelar. 

Jeyn Mayer, 2020 yil 1 noyabr

Prezident bitta impichment, yigirma oltita jinsiy zo‘ravonlik ayblovi va to‘rt mingga yaqin sud jarayonidan omon qoldi. Agar Jo Bayden g‘alaba qozonsa, bu omad ehtimol shafqatsiz tarzda yakun topishi mumkin.

Tramp kabi hiyla-nayranglar bilan turli oqibatlardan qochib qutilganlar juda kam. Agar Jo Bayden uni mag‘lub etsa, omad uni tark etadi.

Prezident tushkunlikka tushdi. Vaqt tugayotganini sezib, yordamchilaridan siyosiy variantlar ro‘yxatini tuzishni so‘radi. U juda dindor bo‘lmasa-da, lekin tez bo‘shayotgan Oq uyning tashqarisida yorug‘lik so‘ngach, gilamga mushtini urib yig‘lagancha baland ovozda ibodat qildi.

«Men nima qildim? – dedi u. – Nima bo‘ldi?» Prezident harbiylarga to‘pponchani stol tortmasida qoldirib, uning ishini osonlashtirishi mumkinligini ta'kidlaganida, ma'muriyat rahbari prezident shifokorlarini chaqirib, o‘zini o‘zi o‘ldirish uchun vosita bo‘lmasligini ta'minlash maqsadida undan barcha uyqu tabletkalari va trankvilizatorlarni olishni buyurdi.

Bob Vudvord va Karl Bernshteyn tomonidan «So‘ngi kunlar» (“The Final Days”)da tasvirlanganidek, 1974 yil yozida Richard Niksonning qulashi Amerika tarixidagi eng dramatik voqealardan biri bo‘ldi.

O‘sha yilning avgust oyida Uotergeyt mojarosi Oq uyning ayblov yozuvlari bilan chorasiz qolgan, impichment va lavozimidan chetlashtirilishga duch kelgan Niksonni iste'foga chiqishga majbur qildi.

Keyinchalik uning ma'muriyati bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan 29 kishiga ayblov e'lon qilinib, uning bosh yordamchilari va maslahatchilari, jumladan, bosh prokuror Jon Mitchell qamoqqa olindi.

Biroq Niksonning o‘zi ta'qibdan qochib qutulgan, chunki uning o‘rnini egallagan Jerald Ford uni 1974 yil sentyabr oyida avf etgan.

Muqaddam Amerika prezidentlarining hech biri jinoiy javobgarlikka tortilmagan edi. Ammo Donald Tramp Oq uyni ushlab qolish uchun kurashar ekan, u va uning atrofidagilar aniq biladiki, agar u yutqazsa – natijani hech kim kutmasligi kerak – prezidentlikka xos immunitet prezumptsiyasi yo‘qoladi.

Hozir Tramp bilan bog‘liq o‘ndan ortiq tergov va fuqarolik da'vosi davom etayotganida uning holati Nikson duch kelganidan ham xavfli tugashini kutish mumkin.

Prezidentlik tarixchisi Maykl Beschloss Tramp haqida bunday degan: “Agar u yutqazsa, siz Niksonning iste'foga chiqishidan farq qilmaydigan vaziyatga duch kelasiz. Nikson kameraning eshigi yopilgani haqida gapirgan”.

Tramp bitta impichment, ikkita ajrashish, oltita bankrotlik, yigirma oltita jinsiy zo‘ravonlik ayblovi va to‘rt mingga yaqin sud jarayonidan omon qolgan.

Uncha-muncha odam bunday oqibatlardan hiyla-nayrang bilan qochib qutula olmaydi. U Jo Baydenga yutqazsa, ehtimol uning bu omadi shafqatsiz tarzda yakuniga yetishi mumkin.

Tramp g‘alaba qozongan taqdirda ham ikkinchi muddat davomida jiddiy huquqiy va moliyaviy xavf-xatarlar paydo bo‘ladi.

Trampga qarshi ikkita tergovni Nyu-Yorkdagi shtat va shahar huquqni muhofaza qilish organlarining nufuzli rahbarlari olib bormoqda.

Manhetten okrugi prokurori Kirus Vens va Nyu-Yorkning bosh prokurori Laetitiya Jeyms mustaqil ravishda Trampning prezident bo‘lishidan oldin uning biznes amaliyoti bilan bog‘liq bo‘lgan jinoiy ishlarini tekshirmoqda.

Yurisdiktsiyasi federal doiradan tashqarida bo‘lgani sababli ularning harakatlaridan kelib chiqadigan har qanday ayblov yoki hukmlar prezidentning avf etilishiga imkon bermaydi.

Tramp uchun yuridik xarajatlarining o‘zi qo‘rqinchli bo‘lishi mumkin. (Bill Klinton Oq uyni tark etayotgan paytda u o‘n million dollardan ortiq yuridik to‘lovlarni o‘zlashtirgan.)

Trampning moliyaviy holati allaqachon og‘ir darajaga yetib kelgan. “Times”ning hisobotiga ko‘ra, keyingi to‘rt yil ichida, Tramp qayta saylanishi yoki yo‘qligidan qat'i nazar, o‘zi shaxsan kafolat bergan uch yuz million dollardan ortiq kredit uchun muddatlarni bajarishi kerak; ushbu qarzning katta qismi “Deutsche Bank” kabi xorijiy kreditorlarga tegishli.

Agar kreditorlarga mablag‘larni qaytarib bera olmasa, u ilgakka tushadi. Shu bilan birga, “Financial Times” gazetasi taxminiga ko‘ra, Tramp ko‘chmas mulk qarzining qariyb to‘qqiz yuz million dollari kelasi to‘rt yil ichida kelib chiqadi.

Shuningdek, u o‘zining daromad solig‘i shakllari bo‘yicha da'vo qilgan chegirma bo‘yicha ichki daromad xizmati yuzasidan tortishmoqda; noxush qaror unga qo‘shimcha 100 million dollarga tushishi mumkin.

Bunday qarzlarni to‘lash uchun prezident “Forbes” tomonidan 2,5 milliard dollarga baholangan o‘zining eng qimmatbaho ko‘chmas mulk aktivlarini sotishi yoki ilgari qilganidek, kreditorlarini qiyinlashtiradigan usullarni topishi mumkin.

“Washington Post” tahliliga ko‘ra, Trampning mulklari, ayniqsa, mehmonxonalari va dam olish maskanlari pandemiya va uning parchalangan siyosiy karerasi oqibatlaridan qattiq zarar ko‘rgan.

“Uni qamoqxona va kulbadan saqlaydigan narsa prezident devonidir”, dedi Yel universitetining avtoritarizmni tadqiq qiluvchi tarix professori Timoti Snayder.

Oq uy ushbu maqola uchun savollarga javob berishdan bosh tortdi va agar Tramp prezidentlikdan keyingi hayoti uchun rejalar tuzgan bo‘lsa, ularni ochiqchasiga baham ko‘rmadi.

Uning nyu-yorklik ishbilarmon do‘stining aytishicha: “Siz u bilan buni muhokama qila olmaysiz. U yutqazishi mumkin degan fikrdan g‘azablanadi”.

Eng yaxshi paytlarda Tramp prezident bo‘lishni yaxshi ko‘rardi. O‘tgan qishda kabinet kotibi menga Tramp ko‘chmas mulk ishlab chiqaruvchisi sifatida eski hayotiga qaytishini tasavvur qila olmasligini tan olganini aytdi.

Kabinet kotibining eslashicha, ko‘p sonli tarafdorlari tomonidan o‘rab olingan kortejda ketayotgan paytda Tramp: «Bunga aql bovar qilmaydi, to‘g‘rimi? Shundan so‘ng men hech qachon derazalarni buyurtma qilishga qaytolmadim. Bu juda zerikarli bo‘lar edi”, degan.

2020 yilgi saylovoldi kampaniyasi davomida Tramp butun mamlakat bo‘ylab o‘tkazilgan so‘rovnomalarda Baydendan ortda qoldi va o‘tgan oyda prezident bilan suhbatlashgan ikkita manbaning ta'kidlashicha, bu uni g‘azablantirgan.

Saylovda g‘alaba qozonganiga qat'iy ishongan holda u nafaqat saylov uchastkalari va ommaviy axborot vositalari, balki uning qayta saylanishiga mas'ul bo‘lgan ayrim kishilardan ham g‘azablanib, ularni pulni isrof qilganlik va Bayden jamoasiga katta moliyaviy ustunlikka ega bo‘lishiga yo‘l qo‘yganlikda aybladi.

Trampning yomon kayfiyati 20 oktyabr kuni Lesli Stol bilan “60 daqiqa” nomli suhbatni to‘xtatib qo‘yganida namoyon bo‘ldi. Uzoq muddat uni kuzatgan, yaqinda u bilan uchrashgan kuzatuvchi avval Trampning hech qachon bunchalik g‘azablanganini ko‘rmaganini aytdi.

Prezidentning jiyani, psixolog va “Juda ko‘p va hech qachon yetmaydi” (“Too Much and Never Enough”) xotiralar kitobi muallifi Meri Tramp menga uning g‘azabi «umidsizligidan darak beradi», dedi.

Yana shuni qo‘shimcha qilib: “Agar u o‘z lavozimini ushlab qola olmasa, jiddiy muammolarga duch kelishini biladi. Men uning jinoiy javobgarlikka tortilishiga ishonaman, chunki uning jinoiy faoliyati qanchalik keng va davomli ekani deyarli inkor etib bo‘lmaydi. Agar bu federal darajada ko‘rib chiqilmasa, u shtat darajasida bo‘lishi kerak.

U Tramp saylov uchastkalarida rad etilsa, unga yetkaziladigan “nartsistik jarohati”ni tasvirlab berdi. Tramp oilasida “yo‘qotish o‘lim jazosiga teng edi – so‘zma-so‘z va majoziy ma'noda”, dedi u.

Uning otasi, prezidentning akasi, kichik Fred Tramp «deyarli yo‘q qilindi», chunki bobosi Fredni «g‘olib emas», deb hisoblagan (Fred alkogolizm asoratlari tufayli 1981 yilda vafot etdi).

Prezident mumkin bo‘lgan siyosiy mag‘lubiyat haqida o‘ylar ekan, u go‘yoki “qo‘rquvdagi yosh bola” kabi bo‘lib qoladi.

“Yolg‘on minorasi” (“Tower of Lies”) nomli  yangi kitobini Tramp uchun qurilish loyihalarini ishlab chiqish va boshqarishga sarflangan o‘n sakkiz yiliga asoslanib yozgan Barbara Resning fikricha, prezident nafaqat ikkinchi muddatga saylanmayapti, balki u qonundan qochmoqda.

«Uning g‘alaba qozonishga g‘ayrat bilan intilishining sabablaridan biri prokuratura uni ta'qib qilishi haqidagi barcha taxminlardir, – dedi u. – Bu juda qo‘rqinchli tomosha bo‘lar edi».

U Tramp yutqazsa, «hech qachon va umuman buni tan olmaydi – mamlakatni tark etadi», degan fikrda.

Resning ta'kidlashicha, yaqinda o‘tkazilgan mitingda Tramp olomon oldida qochish haqida o‘ylab gapirdi: «Yutqazishimni tasavvur qilyapsizmi? Men o‘zimni juda yaxshi his qilmayman. Ehtimol, mamlakatni tark etishimga to‘g‘ri keladi – bilmayman».

Bu nutqning qanchalik rostligi shubhali, ammo Res Trampning «boshqa mamlakatda joylashgan binolaridan birida yashashi» mumkinligini ta'kidlab, «U har qanday joyda biznes bilan shug‘ullanishi mumkin», deb qo‘shib qo‘ydi.

Ma'lum bo‘lishicha, 2016 yilda Tramp haqiqatan ham ovoz bergandan so‘ng darhol AQShni tark etishni rejalashtirgan. Trampning sobiq tarafdori, qisqa vaqt Oq uyning jamoatchilik bilan aloqa bo‘yicha direktori bo‘lib ishlagan Entoni Skaramuchchi saylov uchastkalari yopilishidan bir necha soat oldin u bilan birga bo‘lgan.

Skaramuchchi menga Tramp va uning atrofidagi deyarli barcha +illari Klintonning g‘olib bo‘lishini kutishganini aytdi. Skaramuchchining so‘zlariga ko‘ra, u va Tramp “Trump Tower” atrofida aylanib yurgan paytda Tramp undan «Ertaga nima qilasan?» deb so‘ragan.

Skaramuchchi rejalari yo‘qligini aytgach, Tramp o‘zining shaxsiy samolyotini Jon Kennedi nomidagi xalqaro aeroportda parvozga tayyorlashni buyurgan.

Ertasi kuni ertalab u o‘zining Turnberry kurortida golf o‘ynash uchun Shotlandiyaga uchib ketishi mumkin edi. Trampning pozitsiyasi, Skaramuchchining aytishicha, kutilgan mag‘lubiyatdan qochish edi.

“Go‘yoki hammasi yaxshi ekanini ommaga ko‘rsatish uchun buni qildi. Va barchasi tugadi. Uning kayfiyati yaxshi edi. Bu vaqt va pulni isrof qilish bo‘lsa-da, lekin olg‘a intilish edi”, dedi u.

Skaramuchchining ta'kidlashicha, 2016 yilga to‘xtaladigan bo‘lsa, Tramp Baydenning zararini ko‘pchilik kutganidan ko‘ra ijobiyroq qabul qiladi: “U ko‘pchilik o‘ylagandan ham osonroq qulaydi. Bu odamga hech narsa qilmaydi”.

Meri Tramp, huddi Res kabi, amakisi saylovda yutqazsa, AQShni tark etishni taxmin qilmoqda. U Bayden g‘alaba qozonsa, Tramp “o‘zini ushbu mamlakat bilan sodir bo‘lgan eng yaxshi hodisa sanab, bunday deydi: “Bu menga loyiq emas – men Moskvada “Trump Tower”ni qurish kabi juda muhim ishni qilaman”.

Amerikaning sobiq prezidenti surgunga ketishi haqidagi xuddi sharmandali podshoh yoki hokimiyatdan chetlatilgan zolim singari tushunchasi hattoki hozirgi paytda ham bema'ni bo‘lib tuyulmoqda va Prezidentning ko‘plab yaqin kuzatuvchilari, shu jumladan, Tramp haqidagi birinchi eng ko‘p sotilgan “Bitim san'ati” kitobi muallifi Toni Shvarts bu fikrni rad etadi.

“Men u qo‘rqayotganiga aminman,- dedi menga Shvarts. – Ammo u mamlakatni tark etadi deb o‘ylamayman. U qayoqqa ham ketardi?”.

Biroq Sharqiy Yevropada antidemokratik rejimlar bo‘yicha mutaxassis, Yel professori Snayder Tramp AQSh bilan ekstraditsiya shartnomasi bo‘lmagan boshqa mamlakatga qochib ketishi mumkin, deb hisoblaydi.

“Agar siz ahmoq bo‘lmasangiz, sizda tayyor parvoz rejasi bor, – deydi Snayder. – Hamma menga u “Fox News” telekanalida shou o‘tkazishini aytmoqda. Menimcha, u RTda ko‘rsatuv qiladi».

Snayderning nuqtai nazaricha, agar Tramp yanada mohirroq avtokrat bo‘lganida, bunday umidsiz manevralar kerak bo‘lmas edi. Garchi prezident so‘nggi paytlarda turli avtoritar ishoralarni: iyun oyida u namoyishchilarga qarshi harbiy kuchlarni yuborish bilan tahdid qilgan va iyulda u saylovlarni ortga surish haqida gapirgandi.

Snayder Trampning mushkul ahvolini “u bizning tizimimizni yetarlicha yo‘qqa chiqarmaganligidan” deb ta'kidlamoqda. Snayder quyidagicha izohlaydi: “Odatda, avtokratlar hokimiyatda qolish uchun tizimni kerakli darajada buzadi. Bu odatda Tramp turgan joyga yetib borishdan oldin demokratiyani chalg‘itishni anglatadi.” Qat'iy avtokrat uchun saylovlar shunchaki teatr, ammo saylovchilarni bostirish, bahsli byulletenlarni sanash va fuqarolar tartibsizligidan xavotirga qaramay, Tramp-Bayden poygasining yakunlarini oldindan taxmin qilib bo‘lmaydi.

Saylov kuni g‘alaba qozonish ehtimoli Trampning kelajagini aniqlashda juda muhim bo‘lishi mumkin. Agar g‘olibning saylovdagi ustunligi hal qiluvchi bo‘lsa, ikkala tomon ham natijaga osonlikcha qarshi chiqa olmaydi. Ammo Trampning bir necha sobiq sheriklari menga agar zarracha shubha bo‘lsa ham, hatto qanchalik shubhali bo‘lmasin, prezident o‘z g‘alabasini talab qilib olishini aytdi. Trampning sobiq advokati Maykl Koen menga aytdiki: “U taslim bo‘lmaydi. Hech qachon, umuman”. U davom etdi: “Men ishonamanki, u yo‘qotgan har bir shtatdagi ovoz berishning qonuniyligini shubha ostiga qo‘yib, bu jarayonga putur yetkazish va uni bekor qilish maqsadida byulletenlarda firibgarlik mavjudligini da'vo qiladi.” Koen yaqinda Emi Koni Barretni Oliy sudga qabul qilishga shoshilgani, qisman, Trampning munozarali saylovlarda aksariyat odil sudyalar uning tarafida bo‘lishiga umid qilgani bilan bog‘liq.

2018 yilda Kongressga yolg‘on gapirganlikda va turli moliyaviy jinoyatlar, shu jumladan Trampning prezidentlik kampaniyasiga noqonuniy ravishda hissa qo‘shishdagi aybini tan olgan Koen, uning haqqoniy ekanligiga gumon qildi. Ammo u shuni tasdiqladi: “Tramp odamlari butun mamlakat bo‘ylab huquqshunoslar bilan gaplashib, bu mavzu bo‘yicha haroratni ko‘targanini eshitganman”. Trampning shaxsiy advokatlaridan biri, Oliy sud ijrochisi Uilyam Konsova Respublikachilar partiyasi, Trampning saylovoldi kampaniyasi va o‘zini “Halol saylovlar loyihasi” deb ataydigan pul evaziga ishlaydigan guruh nomidan pochta orqali ovoz berishni qiyinlashtiradigan mamlakat bo‘ylab qonuniy harakatlarni boshladi. Oq tanli bo‘lmagan saylovchilarning firibgarligidan qo‘rquvni kuchaytirish bo‘yicha karerasini yaratgan Tramp Oq uyining sobiq rasmiysi Mayk Roman “Tramp Armiyasi” deb ataydigan ko‘ngilli kuzatuvchilar guruhining boshlig‘i vazifasini o‘z zimmasiga oldi.

Koen Trampning yutqazishiga shunchalik ishonchi komilki, yaqinda u bunga o‘n ming dollar pul tikdi. “U o‘zidan boshqa hammani ayblaydi”, dedi Koen. “Har kuni u qanday qilib undan prezidentlikni o‘g‘irlashgani haqida qichqiradi, baqiradi, uvvos soladi. U million-millionlab saylov byulletenlarini yutganini, ular o‘lik va hali tug‘ilmagan odamlarning ovozi bilan g‘irrom qilishganini aytadi. U turli uydirmalarni to‘qib, militsiyalarini faollashtiradi. Bu achinarli shou bo‘ladi. Ammo Oliy sudni yig‘ish orqali, u buyruq olaman deb o‘ylaydi. Tramp yolg‘onlarini qayta-qayta takrorlab, qancha ko‘p gapirsa, shunchalik ko‘p odamlar ularga ishonadi deb hisoblaydi. Biz hammamiz uning shunchaki jim bo‘lishini xohlaymiz, ammo muammo shundaki, u bunday qilmaydi”.

Shvarts Tramp “yutqazmaganligini isbotlash uchun hamma narsani qiladi” degan fikrga qo‘shiladi va Trampning kuchli tomonlaridan biri uning muvaffaqiyatsizlikni tan olishdan bosh tortishi ekanligini ta'kidladi, ya'ni “yutganida ham yutadi, yutqazganda ham u yutadi”. Ammo, Shvarts aytganidek, agar Tramp yirik hisobda yutqazsa, “unda o‘ynash uchun kartalar juda kam bo‘ladi. U “saylov mendan o‘g‘irlangan” kartasini o‘ynay olmaydi – bu katta muammo”.

AQShning sobiq prezidentini soliq firibgarligi uchun sudlanganidan keyin Italiyaning sobiq bosh vaziri Silvio Berluskoni singari panjara ortida yoki jamoat ishlarini bajarishga majburlangan holatda tasavvur qilish qiyin. Biroq, Trampga qaratilgan ba'zi qonuniy tahdidlar jiddiy. Vensning Manxettendagi vakolatxonasi tomonidan ko‘rib chiqilayotgan ish ayniqsa jiddiy ko‘rinadi. Koenning prokuratura sud hujjatlariga ko‘ra, u yolg‘iz harakat qilmagan. Koenning ishi uning pornografiya yulduzi Stormi Danielsga pora berishiga qaratilgan, u bilan prezident jinsiy aloqada bo‘lgan. Hukumatning ta'kidlashicha, Koenning sxemasiga Nyu-Yorkning janubiy okrugidagi federal prokurorlar «Individual-1» deb nom bergan va «Amerika Qo‘shma Shtatlari Prezidenti uchun oxir-oqibat muvaffaqiyatli kampaniya» olib borgan noma'lum hamkasbi yordam bergan.

Shubhasiz, bu Trampga havola edi. Ammo Adliya vazirligi so‘nggi o‘n yilliklarda amaldagi rahbar javobgarlikka tortilmasligi to‘g‘risida qaror chiqarganligi sababli, AQSh prokuraturasi Koenga hukm chiqarilgandan so‘ng ishni yopdi. Vens AQSh prokuraturasi to‘xtagan joydan davom ettirganga o‘xshaydi.

Vensning tergov qilish yo‘nalishini Koenning 2016 yilgi prezidentlik kampaniyasi paytida Koen Danielsga bir yuz o‘ttiz ming dollar to‘laydigan qobiq ishlab chiqaruvchi kompaniya yaratganligi to‘g‘risida qarorni imzolash to‘g‘risidagi memorandumidan anglash mumkin. Tramp tashkiloti yashirin to‘lovlarni “qonuniy to‘lovlar” deb qog‘ozga o‘ragan. Ammo hukumat uning sukutini sotib olishga imkon bergan pul kampaniyaning noqonuniy ehsoni ekanligini ta'kidladi: bu zararli faktlarni yashirib, Tramp nomzodiga yordam berdi va federal xayriya yigirma yetti yuz dollarlik limitidan ancha oshib ketdi. Bundan tashqari, to‘lov noto‘g‘ri ravishda qonuniy xarajat sifatida tavsiflanganligi sababli, Nyu-Yorkning biznes hujjatlarini soxtalashtirishga qarshi qonunlari buzilgan bo‘lishi mumkin. Bunday jinoyatlar odatda yomon xatti-harakatlardir, ammo boshqa huquqbuzarliklar, masalan, soliq firibgarligi bilan bog‘liq bo‘lsa, ular jinoiy javobgarlikka aylanishi mumkin. Sud hujjatlarida Koen ““Individual-1” bilan kelishilgan holda va uning ko‘rsatmasiga binoan harakat qilgani” aytilgan – bu da'voni Tramp qat'iyan rad etgan.

Manxetten D.A.ning tergovi Stormi Daniels ishidan ko‘proq narsani qamrab olishi aniq bo‘ldi. Vensning katta hakamlar hay'ati tergovi maxfiy ravishda bo‘lib, ammo yaxshi ma'lumotga ega bo‘lgan manba menga hozirda Trampning moliyaviy amaliyotida potentsial noqonuniy xudbinlik faoliyati bo‘yicha jiddiy tadqiqotlarni o‘z ichiga olganligini aytdi. Avgust oyidagi sud yozuvlarida D.A. unga Trampning shaxsiy va korporativ soliq hisobotlarini sudga berishga ruxsat berish kerakligini ta'kidlab, u hozirda ““TrumpOrganization”da keng miqyosli va uzoq muddatli jinoiy xatti-harakatlarni” tekshirayotganini tushuntirdi. Prokuratura bosh hakamlar hay'ati nimani ko‘rib chiqayotgani haqida batafsil ma'lumot bermadi, ammo ular mumkin bo‘lgan soliq firibgarliklari, sug‘urta firibgarliklari va “firibgarlik sxemalari” haqida batafsil ma'lumot beruvchi maqolalarni keltirdilar. Nyu-York shahrining jinoyat qonunchiligida bank firibgarligi bilan shunday muomala qilinadi. Trampning soliq yozuvlari haqidagi  “Times”ning so‘nggi hisobotlarida ko‘rsatilganidek, u uzoq vaqtdan beri daromad solig‘i yukidan deyarli xalos bo‘lish uchun buxgalteriya usullaridan makkor va potentsial ravishda foydalangan. Kichkina, ammo oshkor etiladigan tafsilotlardan biri shundaki, u soch turmagi uchun yetmish ming dollar ajratgan, bu odatda shaxsiy xarajatlardir. Shu bilan birga, o‘tgan yili Koen bergan Kongressning ko‘rsatmalariga ko‘ra, Tramp sug‘urtalovchilarga foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobotlarni taqdim etib, asosan ikkita daftarni ushlab turdi: biri soliqqa tortish uchun zararlar to‘g‘risida hisobot berish, ikkinchisi esa biznes maqsadlari uchun foydani oshirish. Trampning advokatlari uning soliq yozuvlarini oshkor qilishdan doimiy ravishda bosh tortib, okrug sudlarida ham, Oliy sudda ham chaqiriqlarga qarshi chiqishmoqda. Tramp moliyaviy qonunbuzarliklarni rad etib, soliq deklaratsiyalarini sinchkovlik bilan tekshirishga urinishlarini “Amerika tarixidagi eng yomon jodugar ovining davomi” deb qoraladi. Ammo uning advokatlar jamoasi sudlarda har turda mag‘lub bo‘lishdi va ular tortishuvlari yakuniga yetishi mumkin. Nyu-Yorkning yuridik organlari orqaga chekinishi mumkin. Hatto Skaramuchchi singari Tramp tanqidchisi ham “Amerika prezidentini qamoqqa tashlash tizim uchun juda katta zo‘riqish” deb hisoblaydi. Ammo Nyu-Yorkning sobiq yuqori lavozimli mulozimi Vens va Jeyms Tramp 3-noyabr kuni yutqazgan taqdirda, agar u istalmagan xabarni yuborishi uchungina yutqazsa, o‘z tergovlaridan qaytish ehtimoli yo‘qligini aytdi: “Agar siz Tish Jeyms yoki Cay Vanc bo‘lsangiz va u lavozimini tark etishi bilanoq ishni tashlab qo‘ysangiz, bu siyosiy bo‘lganini tan olasiz.”

Sud hukmi chiqarish uchun hukumat Tramp firibgarlikda bila turib ishtirok etganligini shubhasiz isbotlashi kerak. Men suhbatlashgan prokurorlar bu qiyin bo‘lishi mumkinligini aytdi. Koen ta'kidlaganidek, Tramp ozgina yozadi, elektron pochta xabarlari yoki sms-xabar yubormaydi va ko‘pincha o‘z istaklarini bilvosita yo‘llar bilan yetkazadi. Shuningdek, da'vo muddati tufayli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan to‘siqlar mavjud. Ammo prokuratura aniq Koenning hamkorligini qo‘llab-quvvatladi. Koen Nyu-Yorkning Otisvill shahridagi federal axloq tuzatish muassasasida uch yillik qamoq jazosini o‘tay boshlagandan beri, Vensning jiddiy iqtisodiy jinoyatlar byurosi u bilan kamida to‘rt marta suhbatlashdi. (Pandemiya tufayli Koen muddatidan oldin ozod qilingan).

Vashingtondagi Amerika Enterprays Instituti siyosatshunosi va Trampning ashaddiy tanqidchisi Norman Ornshteyn shunday dedi: “Nyu-York shtati uni barcha turdagi firibgarliklar uchun jinoiy javobgarlikka tortish ehtimoli 99,9999% ni tashkil qiladi. Bilamizki, bu jarimalar bilan tugaydigan jinoyatlar emas.” Fordham Universitetining Leytner xalqaro huquq va adliya markazining asoschisi va o‘tish davri sud-huquq tizimi bo‘yicha mutaxassis Martin Flaherti ham bunga qo‘shildi: “Men Tramp ushlanishi uchun yetarlicha oddiy jinoyatlarni sodir etganiga ishonishim kerak”.

Trampga tegishli javobgarlik nimani anglatadi va boshqa siyosatchilarni shunga o‘xshash yoki yomonroq qonunbuzarliklardan qaytarishga xizmat qiladi – degan savol allaqachon bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan. Davlat jinoyatlariga qarshi xalqaro jinoyatlar bo‘yicha ekspert Flaherti fikricha, Amerikada “agar butunlay buzilgan odamni qamoqqa tashlashsa, foydali ta'sir” bo‘lar edi. U Trampni «avf etilishi mumkinligini» tan olib, ammo shunday dedi: “Uotergeytdan buyon katta muammo bu elitalarning hisob bermasligidir. Bu Tramp singari odamlarning uyatsizligini rag‘batlantiradigan jazosiz qolish madaniyatini yaratadi.”

Biroq, aniq siyosiy xatarlar mavjud. Nyu-Jersi shtatining sobiq bosh prokurori va Adliya boshqarmasining sobiq advokati Ann Milgram, agar u g‘alaba qozonsa, Bayden adliya tizimining ishonchiga putur yetkazadigan yoki Trampning bazasini qayta galvanizatsiya qiladigan harakatlardan voz kechishi mumkin degan fikrni ilgari surdi. “Ideal bo‘lar edi”, – dedi u menga, agar Adliya vazirligi emas, Manxetten D.A.ning idorasi har qanday jinoiy ishlarni ko‘rib chiqsa. Vens “Trump Organization” joylashgan shaharda demokratik yo‘l bilan saylangan mahalliy prokuror ekanligini ta'kidladi u. Trampni Rikers orolida o‘tirganini tasavvur qilishning iloji yo‘q bo‘lsa-da, u “yangi ma'muriyat ham shunchaki sahifani o‘girib, hech narsa qilmasligi uchun sarf-xarajat qiladi” dedi. Milgram davom etdi: “Tramp g‘alaba e'lon qiladi va Trampizm nihoyasiga yetmaydi. Bu juda ko‘p savollarni tug‘diradi. Bu juda umidsiz vaziyat.”

Tramp Nyu-York shtati sudi hukmini kechirish yoki yumshatish huquqiga ega bo‘lmasa-da, federal ayblovlarga duch kelgan deyarli har kimni, shu jumladan o‘zini ham kechirishi mumkin. Advokat Nikson Oq uyda bo‘lganida, u ushbu kuchga ega bo‘lgan degan xulosaga kelib, agar u bundan foydalanishga urinib ko‘rsa, o‘zini sharmanda qilishini his qilgan bo‘lsa ham. Niksonning shaxsiy Adliya boshqarmasi prezident haqiqatan ham o‘zini kechira oladimi, degan savolga qo‘shilmasligini bildirdi. Bosh prokurorning yordamchisi vazifasini bajaruvchi Meri K. Louton bir jumla bilan yoki hech qanday tahlil qilmasdan eslatma yozuvini e'lon qilib, unda “hech kim o‘z ishida sudya bo‘la olmaydi degan asosiy qoidaga salbiy javob berilishi kerak” deya ta'kidladi. Shu bilan birga, eslatmada, agar prezident o‘z vazifalarini bajarishga vaqtincha qobiliyatsiz deb topilsa, vitse-prezident prezident vazifasini bajaruvchiga aylanadi va shu tariqa prezident iste'foga chiqishi yoki o‘z lavozimini davom ettirishi mumkin bo‘lgan prezidentni kechirishi mumkin.

Jorj V. Bush huzuridagi Adliya vazirligining yuridik kengashini boshqargan va hozirda Garvard yuridik maktabida dars beradigan Jek Goldsmitning so‘zlariga ko‘ra, bu hukumatning shu kungacha ma'lum bo‘lgan yagona fikridir. Goldsmit va Barak Obama boshchiligidagi Oq Uy maslahatchisi Bob Bauer yaqinda hammualliflik qilgan “Trampdan keyin: Prezidentlikni qayta qurish” (“After Trump: Reconstructing the Presidency”)da ikki partiyali juftlik Tramp tomonidan aniqlangan ba'zi tuzilmaviy kamchiliklarni bartaraf etish rejasini taklif qiladi. Ularning takliflari orasida prezidentlarga o‘zlarini avf etishni aniq ta'qiqlovchi qoida mavjud. Shuningdek, ular poraxo‘rlik to‘g‘risidagi qonunlarga prezidentlarning guvohlarga pora berish yoki adolatga to‘sqinlik qilish uchun afv etishdan foydalanishni ta'qiqlovchi o‘zgartirishlarni taklif qilishmoqda.

Bunday islohotlar, ehtimol Trampni to‘xtatish uchun juda kech bo‘ladi, dedi Goldsmit: “Agar u yutqazsa, agar biz undan tasodifiy afv etishini kutishimiz mumkin, shu jumladan o‘ziga ham”. Prezident allaqachon qirq to‘rtta avf berib, ulardan ba'zilari juda ziddiyatli: uning siyosiy ittifoqchisi, immigrantlar huquqlarini doimiy ravishda buzganligi uchun jinoiy kamsitishda ayblanib sudlangan, Arizona shtatining sobiq sherifi Jou Arpayoga nisbatan qilingan. Tramp, shuningdek, yettita og‘ir jinoyatda, jumladan guvohlarni soxtalashtirishda, federal tergovchilarga yolg‘on gapirishda va Kongress tergoviga to‘sqinlik qilganlikda ayblanib sudlangan siyosatchi do‘sti Rojer Stounga jazoni yengillashtirdi. Boshqa prezidentlar ham shubhali avflar berishdi. Bill Klintonning moliyachisi Mark Richni 2001 yilda, Richning sobiq rafiqasi Klinton nomidagi Prezident kutubxonasi va Demokratik urush fondlariga million dollardan ortiq xayriya qilganidan ko‘p o‘tmay, afv etish to‘g‘risidagi qaroridan shunchalik poraning hidi taralar ediki, natijada federal tergovga sabab bo‘ldi. (Klinton qo‘yib yuborildi.) Ammo, Goldsmit aytganidek, “biron bir prezident Tramp singari kechirimini suiiste'mol qilmagan”. Ushbu modelni hisobga olgan holda, u qo‘shimcha qildi: “Agar u o‘zini kechirmagan bo‘lsa, men hayratda qolaman”. Prezident tarixchisi Jon Michem ham shunday fikrda. Unga ko‘ra, “avf etish narkitsist prezident uchun konstitutsiyaviy onanizmning eng yuqori harakati bo‘ladi”.

O‘z-o‘zini kechirish sud tekshiruviga to‘g‘ri keladimi yoki yo‘qmi, bu boshqa masala. “Uning amal qilish muddati to‘liq tekshirilmagan”, dedi Goldsmit. “Ishlashi aniq emas. Kechirim kuchi juda va juda kengdir. Ammo haqiqatan ham bilishning imkoni yo‘q. Olimlar butun yer yuzi bo‘ylab bor”.

Nyu-Yorklik huquqshunos Roberta Kaplan, Loutonning yozuvidagi kabi stsenariyni aytdi: Tramp “ketishi va Pens tomonidan kechirilishi mumkin”. Kaplan Trampni tuhmat uchun sudga bergan E. Jan Kerolning vakili, chunki u uni 1990 yillarda Bergdorf Gudman kiyinish xonasida uni zo‘rlaganlikda ayblaganini rad etgan. Federal sudya 27-oktabr kuni topshirishga vakolat bergan sud jarayoni Trampga qarshi ko‘plab fuqarolik tahdidlaridan biridir. Kaplan Trampning o‘zini kechirishga harakat qilayotganini tasavvur qilsa-da, buni aqlga zid deb o‘ylaydi. U hazil qildi: “Agar hammasi yaxshi bo‘lsa, men Yom Kippurda o‘zimni avf etsam bo‘ladi”.

Bugungi kunda olimlar prezidentlarni avf etishning donoligi haqida avvalgidan ko‘ra kamroq gapirmoqda. Fordning Niksonni avf etishi tobora ko‘proq shubha bilan qaralmoqda. Fordning xatti-harakatlari jamoatchilikning g‘azabini qo‘zg‘atgan bo‘lsa-da, oxir-oqibat Vashingtonning dono odamlari orasida u “bizning uzoq milliy kobusimiz” deb atagan narsaga chek qo‘yib, fidoyi davlatchiligini namoyish qildi degan yakdil fikr paydo bo‘ldi.

Ford 1976 yilgi saylovda qisman teskari reaktsiya tufayli yutqazdi, ammo keyinchalik u qarori uchun Jasorat mukofotida Jon Kennedi profiliga sazovor bo‘lib, uni Bob Vudvorddan tortib senator Ted Kennedigacha hamma maqtadi. Bu borada Ford bilan suhbatlashgan tarixchi Beshloss menga shunday dedi: “Men uning avf etish to‘g‘risida qaror qabul qilishida haq bo‘lganiga ishonaman, ammo u Nikson ayblovda aybdor ekanligi to‘g‘risida tasdiqlangan iqror bo‘lishini so‘ramay, noto‘g‘ri ish qildi. Natijada, Nikson qolgan umrini boshqa biron bir prezidentdan yomonroq ish qilmaganlikdagi da'vosiga sarfladi”. Jurnalist va tarixchi Sem Tanenxausning yozishicha, Fordning kechirilishi Nikson va uning tarafdorlariga “Uotergeytning qarshi tarixining urug‘ini sepishga” imkon bergan, unda Nikson “jinoyatchi emas, balki liberal ommaviy axborot vositalari tomonidan ta'qib qilingan qurbon bo‘lgan”. Ushbu voqea Niksonga o‘zining impichmenti va Kongressning noto‘g‘ri xatti-harakatlarini noqonuniy “siyosatni jinoiylashtirish” sifatida qayta ko‘rib chiqishga imkon berdi.

O‘shandan beri Tramp va boshqa demagoglar o‘zlarining xatolarini tekshirishdan saqlanish uchun Niksonning dalillarini takrorlashadi. Avf to‘g‘risida Ford bilan ham suhbatlashgan Michemning ta'kidlashicha, Ford Niksonga bepul o‘tish huquqini bergani uchun tanqidlar shu qadar kuchayib, u o‘zining hamyonida 1915 yilgi Oliy sudning Burdik va Qo‘shma Shtatlar qarori bo‘yicha, avfni qabul qilish aybni tan olishni anglatadi degan qaroridan iqtibos keltirilgan yozuv mashinasida kartani olib yurishni boshladi. Oldingisining qonunbuzarligini ko‘rib chiqish yuki Fordni og‘irlashtirdi va Michemning so‘zlariga ko‘ra, “Bayden bilan kurashishga to‘g‘ri kelishi mumkin”.

Trampning bir necha sobiq sheriklari Bayden g‘alaba qozonsa, hokimiyatni topshirishdan oldin notinchlik davri bo‘lishi mumkinligidan xavotirga tushmoqda. Tramp haqida “Iblis bilan muomala qilish” (“Dealing with the Devil”)  nomli yangi kitob yozgan Shvarts “bu noyabrdan 2021 yilda inauguratsiyaga qadar bo‘lgan davr eng xavfli davr bo‘lishi”dan qo‘rqadi. Shvarts davom etdi: “Agar Bayden prezident bo‘lib qolsa, biz shaharda yangi boshliq, yangi sherif borligini bilib olamiz. Ushbu mamlakatda prezident birinchi o‘rinda turadi. Ammo, o‘sha vaqtga qadar, eng katta xavf Trampning o‘z tarafdorlariga zo‘ravonlik qilishni bilvosita yoki aniq ravishda aytishidir” (Tramp allaqachon shunday munozarani amalga oshirgan va birinchi bahsda ekstremist Proud Boys “yonida” turishi kerakligini aytgan). Meri Tramp agar Tramp mag‘lubiyatga uchrasa, u va uning sheriklari keyingi o‘n bir haftani o‘tkazishini “ketish paytida iloji boricha ko‘proq narsalarni buzib, u imkon qadar soliq to‘lovchilarning pullarini o‘maradi” deya bashorat qilgan.

Bill Klintonning matbuot kotibi bo‘lib ishlagan Jo Lokxart menga, agar Bayden tor doirada g‘alaba qozonsa, tartibsiz interregnum «global kelishuv» uchun imkoniyat yaratishi mumkin, unda Tramp saylovni tan olib, u hech qaerda, shu jumladan Nyu-Yorkda ayblovlarga duch kelmaslik va'dasi evaziga “chiqib ketadi”. Lokxartning ta'kidlashicha, Nyu-York shahridagi sud tizimiga nafaqat advokatlar, balki siyosatchilar ham kiradi va ular bu bitim jamoatchilik manfaati uchun ekanligiga amin bo‘lishlari mumkin. Uning ta'kidlashicha, Klinton prezidentligi oxirida «mikrokozmda» global miqyosda kelishuv tuzilgan paytda Monika Levinskiy tergovini olib borgan mustaqil advokat, agar Klinton yigirma besh ming dollarlik jarima to‘lagan bo‘lsa, yuridik litsenziyasidan mahrum qilsa va qasamyod ostida yolg‘on guvohlik berganini tan olsa, ishlarni yakunlashga rozi bo‘ldi. «Demak, bu erda pretsedent bor,» deydi Lokxart, garchi u bunday kelishuv ko‘plab amerikaliklarning g‘azabiga sabab bo‘lishini anglagan bo‘lsa ham.

Ular orasida Obamaning Oq uy maslahatchisi va hozir Nyu-York universiteti huquq fakulteti professori Bauer ham bor edi. Bauerning ta'kidlashicha, prezidentlar qonunni buzganlik uchun boshqalar kabi bir xil javobgarlikka tortilishi kerak. “Qanday qilib AQSh huquqni muhofaza qilish organlarining yuqori lavozimli xodimi ijrochi daxlsizligiga erishishi mumkin?” u dedi. “Men xavotirlarni tushunaman, ammo bu mamlakatda adolat tizimining og‘ir ahvolini hisobga olgan holda, men buni tushunmayapman”. Shuningdek, Obama davrida Oq Uy maslahatchisi idorasida ishlab, hozirda “Protect Democracy” notijorat guruhini boshqarayotgan Yan Bassin bu Trampni jazolash emas, balki kelajakdagi zolimlarni qo‘rqitish bilan bog‘liq ekanligini gapirdi. “Menimcha, Tramp ko‘mir konidagi kanareyka”, dedi u menga. «Tramp 2.0 meni dahshatga solmoqda – kimdir: “O, Amerika kuchli hukumat uchun ochiq, lekin men buni yanada puxta qila olaman” deydi.

Agar Tramp yutqazsa, (va qamoqda bo‘lmasa) uning sobiq sheriklari orasida parlament o‘yinini boshlashi taxmin qilinmoqda. 2016 yilda, Tramp saylanmasligi aniq tuyulganida, yordamchilar “Trump News Network” deb ataladigan harakatlarga tayyorgarlik ko‘rishni boshladilar, ya'ni bu media platformada u ovoz  berishni davom ettirishi va to‘lashi mumkin. Konservativ munosabatlarga ega bo‘lgan siyosiy faollarga ko‘ra, munozarada ishtirok etadigan partiyalar orasida Stiv Bennon, o‘sha paytda u Tramp kampaniyasini ham, Breitbart veb-saytini ham va to‘qsonga yaqin bozorni konservativ televizion dasturlar bilan ta'minlaydigan “Sinclair Broadcast Group” boshqargan. (Sinclair ushbu munozaralarda ishtirok etishni rad etadi.) Tramp Hillari Klintonni mag‘lub etishdan oldin, u ham kuyovi Jared Kushnerni ommaviy axborot vositalarida biznes imkoniyatlarini o‘rganishga chaqirdi. Mish-mishlar matbuotga yetib borgandan so‘ng, Tramp, “ulkan muxlislar bazasi”ga ega ekanligini tan oldi, lekin «Yo‘q, men Tramp TVga qiziqmayman», dedi. Yaqinda Vanity Fair xabar berganidek, Kushner ushbu tanlov davrida, Trampni qo‘llab-quvvatlaydigan tarmoqqa aylantirilishi mumkin bo‘lgan transport vositasi sifatida “Weather Channel”ni sotib olish taklifini bildirgan. Biroq, jurnalga ko‘ra, Kushnerning taklifi – uch yuz million dollar, Blekstonning xususiy aktsiyadorlik kompaniyasining kanal egalari tomonidan talab qilingan to‘rt yuz ellik million dollardan ancha past edi. Kushner va Blekston bu hikoyani inkor qildilar, ammo muzokaralar haqida shaxsan ma'lumotga ega bo‘lgan manbaa menga bu haqiqat ekanini aytdi.

“Trump Organization”ning sobiq xodimi Barbara Res va Trampning boshqa bir qator sobiq hamkorlari, agar prezident mag‘lubiyatga uchragan bo‘lsa, u yana bir ommaviy axborot vositasini ishga tushirishga harakat qiladi. Nyu—Yorkdagi demokratik partiya xodimi respublikachilar ishbilarmonlari bilan aloqada bo‘lib, Bernard Marcus-milliarder, “Home Depot”ning asoschisi va Trampning tarafdori—yaqinda do‘stona Tramp media platformasining ikkinchi iteratsiyasini qo‘llab-quvvatlaydigan shaxs sifatida qayd etilgan. Matbuot kotibi orqali Marcus bunday imkoniyatni istisno qilmadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, bugungi kunga kelib, u ishtirok etmagan, ammo «kelajakka kirish kerak bo‘lishi mumkin va bu ajoyib g‘oya.” Spekulyatsiya diqqat markazida, Trampning kuchlarni birlashtirib, mavjud bo‘lgan ikkita umummilliy Trampni qo‘llab-quvvatlovchi og‘zaki nutqlaridan biri bo‘lgan:  Sinclair va One America News Network, Pizzagat fitnasi nazariyasini tarqatgan Jek Posobets singari marginal shaxslarni targ‘ib qilish bilan mashhur bo‘lgan anemik kabel korxonasi. Trampning media-tashabbusi “Fox News” tomonga yo‘naltirilgan bo‘lishi mumkin, chunki Trampni yetarlicha sodiq emaslikda tobora ko‘proq ayblashmoqda. Misol uchun, 26 aprelda Tramp o‘zining Twitterida shunday deb yozgan edi: “Fox News”ni rekord darajada tomosha qilgan odamlar (prezident Trampga rahmat) g‘azablanishgan. Endi ular muqobil variantini istashmoqda. Va men ham!”.

Trampning ommaviy axborot dunyosidagi sobiq ittifoqchisi, uning o‘rniga Tramp oktyabr oyining o‘rtalarida o‘pka saratoni borligini e'lon qilgan Rash Limbo qoldirgan nutq-radio vakuumini to‘ldirishi mumkinligini taklif qildi. Na Limboga, na uning prodyuserlariga izoh olish uchun bog‘lanib bo‘lmadi. Ammo uning sobiq sherigining ta'kidlashicha, agar Tramp bunday tomoshani namoyish qilsa, ehtimol, Florida shtatidagi Vest-Palm-Bichdagi golf klubidan ko‘ra, u o‘z bazasini to‘plash va aloqada bo‘lishga harakat qilishni davom ettirishni mumkin edi. Sobiq sherigi Tramp tongni golf o‘ynash bilan o‘tkazgandan so‘ng, shouni efirga uzatishi mumkinligini aytdi. “The Apprentice”da va Oq Uyda bo‘lgani kabi u nomiga yoki hech qanday tayyorgarlik ko‘rmagan holda talqin qilishi mumkin edi. Tramp, ayniqsa, Limbo haqida g‘amxo‘rlik qilib, unga prezidentlikning Ozodlik medalini berib, uning sog‘lig‘i haqida samimiy twit yozdi. Limbo o‘z shousidan boyib ketib, bu yarim milliard dollarga baholandi; Tramp Limboning ko‘rsatuvi qanchalik daromadli ekanligi to‘g‘risida jamoatchilik oldida fikr bildirib, o‘tgan yil dekabr oyida qilgan nutqida Limbo “menga aytdiki, ular yiliga ellik million pul ishlab topib,  bu hatto kam bo‘lishi mumkin, agar kimki yaxshi konservativ tok-shou boshlovchisi bo‘lsa, u yomon yashamaydi”.

Biroq, Res Tramp platformani “juda kichik” deb atab, oddiy radio-shouga rozi bo‘lishini tasavvur qila olmaydi. Toni Shvartsz Prezident haqida shunday dedi: “U uch soatlik kundalik namoyishni o‘tkazish uchun ham juda dangasa.” Shunga qaramay, bunday platforma Trampga bir qator afzalliklarni, jumladan, uning asosiy Florida shtatidagi siyosiy hokimiyat brokerini yaratish potentsialini taqdim qiladi. (Bannon yaqinda, agar Tramp saylovda mag‘lub bo‘lsa, u yana 2024 yilda ishga tushishi mumkinligini taxmin qilgan.)

1997 yilda Tramp o‘zining uchinchi kitobi «Qaytish san'ati» (“The Art of the Comeback”) ni nashr etib, unda bankrotlik bilan to‘qnashuvdan keyin o‘zining qat'iyati bilan faxrlandi. Biroq, yaqinda kunduzgi televizion tadbirlarda shahar zalida Bayden Trampdan ko‘ra ancha yuqori reytinglarga ega bo‘ldi, bu esa televideniyaga qaytib kelishi prezident uchun kafolatlangan muvaffaqiyat emasligini anglatadi. HBO uchun ikkita xit-shoularni tayyorlashga yordam bergan sobiq teatr tanqidchisi, “New York” sharhlovchisi Frank Rich yaqinda “Amerika Trampning shousidan charchagan” (“America Is Tired of the Trump Show”) deb nomlangan maqola chop etdi. 

Nyu-York ko‘chmas mulk dunyosining signallari ham ruhlantirmayapti. Yaqinda men Trampni o‘nlab yillar davomida tanigan Nyu-Yorkning eng yaxshi bankirlarining biridan Trampning istiqboli to‘g‘risida qanday fikrda ekanligini so‘radim. U qat'iy dedi: “U ko‘chmas mulk bilan shug‘ullangan. Tamom! Hech qaysi bank unga tegmasdi”. Uning ta'kidlashicha, hatto Trampga prezident bo‘lishidan yigirma yil avval qarz berishni to‘xtatmagan yagona tashkilot  “Deutsche  Bank” ham aloqalarni davom ettirishni istamasligi mumkin. “Ular butun dunyo bo‘ylab barcha AQShlik mijozlarini yo‘qotishi mumkin”, dedi u. “Trampning nomi, menimcha, ulkan to‘siqqa aylanib qoldi”. U mamlakatning ayrim hududlari va dunyoning boshqa chekkalarida Trampning nomi hali ham jozibali bo‘lishi mumkinligini tan oldi. “Balki janub va janubi-g‘arbdagi yoqilg‘i quyish shoxobchalarida», deya hazillashdi u.

Agar Tramp saylovda taslim bo‘lishga majbur bo‘lsa, Skaramuchchi “u Florida shtatiga boradi va chet ellik oligarxlar bilan bitimlar tuzish orqali o‘z urush jamg‘armasini to‘playdi” deb o‘ylaydi – menimcha, u bu odamlarning oldiga borib: “Men juda ko‘p yaxshiliklarni qildim, shuning uchun menga besh milliard yuboring”, deydi. 1973 yilda korruptsiya mojarosi tufayli iste'foga chiqishga majbur bo‘lgan Niksonning sharmandali vitse-prezidenti Spiro Agnyu keyinchalik Saudiya Arabistoni valiahd shahzodasidan moliyaviy yordam so‘rab, Amerikada sionistlarga qarshi kurashni davom ettirishni va'da qildi. Jerald Forddan beri sobiq prezidentlar nutqlari uchun ba'zida chet ellik xostlardan ham katta gonorar yig‘ishgan.

Ronald Reagan o‘z lavozimidan chiqib ketganidan so‘ng, Yaponiyaga tashrif buyurishi uchun ikki million dollar to‘lashdi va bu miqdorning yarmi bir nutqqa sarflandi. Oq uyning xotiralari sobiq prezidentlar va birinchi xonimlar uchun yana bir foydali daromad manbai bo‘ldi. Bill va Hillari Klinton o‘zlarining kitoblari uchun jami 36,5 million dollar avans olishdi va Barak va Mishel Obama butun dunyo bo‘ylab kitoblarga bo‘lgan qo‘shma huquqlari uchun oltmish besh million dollardan ko‘proq pul topishdi. Tramp kitob o‘qimasligini tan oldi va Shvarts bir yarim yil ichida «Shartnoma san'ati» ustida ish olib borayotganini, hech qachon Trampning ofisida yoki kvartirasida bitta kitob ko‘rmaganligini ta'kidladi. Biroq, Tramp bugungi kunga qadar o‘ndan ziyod kitob uchun mualliflik huquqini oldi va u tasdiqlangan marketing ustasi ekanligi sababli, u ko‘proq sotishga harakat qilmasligi mumkin emas.

Vazifasidan ketganidan so‘ng, Ronald Reyganga Yaponiyaga tashrifi uchun ikki million dollar to‘langan va xabarlarga ko‘ra, uning yarmi bitta namoyishdan tushgan. Oq uy xotiralari sobiq prezidentlar va birinchi xonimlar uchun yana bir foydali daromad manbai bo‘ldi. Bill va Xillari Klinton kitoblari uchun jami 36,5 million dollar oldindan pul olgan bo‘lsa, Barak va Mishel Obama butun dunyo bo‘ylab birgalikdagi kitob huquqlari uchun 65 million dollardan ko‘proq pul ishlashgan. Tramp kitob o‘qimasligini tan oldi va Shvartsning ta'kidlashicha, ular “Bitim san'ati” (“The Art of the Deal”) ustida birgalikda ishlagan bir yarim yil ichida u Trampning ishxonasi yoki xonadonida bitta ham kitob ko‘rmagan. Biroq, Tramp bugungi kungacha o‘ndan ortiq kitoblarning mavzusiga aylanib, u o‘zini marketingning isbotlangan ustasi ekanligini hisobga olib, ko‘proq sotishga urinmasligiga aql bovar qilmaydi.

Amherst kollejining huquqshunoslik kafedrasi professori va yaqinda prezidentga bag‘ishlangan “U ketadimi?” (“Will He Go?,”) kitobining muallifi Lourens Duglas, Tramp – xoh Oq uy ichida bo‘lsin, xoh tashqarida – “millatdagi tartibsizlik va bo‘linish manbai bo‘lib qolishini” bashorat qildi. O‘tish davri adolatiga oid darslikning muharrirlaridan biri bo‘lgan Duglas menga yangi ma'muriyatning ishdan ketayotgan davlat rahbarining orqasidan borishi g‘oyasidan mamnun emasligini aytdi. “Bu chindan ham qalay qozon diktaturasiga o‘xshaydi», dedi u. Shuningdek, u bunday harakat to‘lqinlantiruvchi tabiatga ega bo‘lishi mumkinligini ogohlantirdi, chunki “o‘n millionlab amerikaliklar uchun Tramp qahramonlik figurasi bo‘lib qolaveradi”. Kelajak nima bo‘lishidan qat'i nazar, Duglas, boshqa ko‘plab prezidentlar qilganidek, Tramp ham e'tirozsiz ketadimi yoki yo‘qmi deb o‘ylaydi: “U o‘zining nartsisizmini qondirgani uchun ham, targ‘ibotda juda muvaffaqiyatli bo‘lganligi uchun ham diqqatni tortadi u”. Tinchlik yo‘lidagi harakatlar Jorj V.Bush uchun ishlagan bo‘lishi mumkin edi, ammo Duglas Trampning kelajagi borasida bir narsaga amin: “Bu odam vannada oyoqlarini bo‘yash bilan shug‘ullanmoqchi emas”.

Maqola The New Yorker nashrida ingliz tilida 1 noyabrda e'lon qilingan. “Eltuz” tarjimasi.