ART-DURBIN
25 iyul 2016

Buxoro darvishlari qanday qilib Sibirni ishg‘ol qilgan edi

rasm1694
Sibir buxoriysi, «Rossiya imperiyasi liboslari», Edvarda Xarding, London, 1803

XIV asr oyoqlagan paytda Buxoroning naqshbandiy ulamolari “yo Ollox do‘st, yo Olloh” deya salovat aytaroq sovuq Sibirga yo‘l olishdi. Naqshbandiy tariqati a'zolari bo‘lgan Buxoro so‘fiylari shomonlarga topingan Sibir totorlari, yoqut, oltoy, karyoq va nanaylar o‘rtasida islomni yoyishdi.

rasm1695
Buxoroliklar, o‘zbeklar va qozon tatarlari. Ye. M. Korneevning «Rossiya xalqlari…» kitobiga illyustratsiya, 1818

Buxorodagi naqshbandiya pirlariga qo‘l berib, ularning duosi bilan Sibirga kelgan darvishlarning avlodlari Sibirda o‘zlarini “buxorolik”, “sart” yoki “o‘zbek” deb atashgan. Buxoriylar asosan Tyumen, Omsk va Tomsk viloyatlariga yoyilgan.

Bu hududlarda o‘z davrining ilg‘or yasham tarzini tamsil qilgan ilk “Buxoriy” qishloqlari paydo bo‘lgan. Bundan tashqari ular totorlar yashaydigan ovullar va Tyumen, Tobolsk, Tara, Tomsk kabi ma'muriy markazlarga yaqin hududlarda ham istiqomat qilishgan.

Sibir buxoriylari yuz yillar mobaynida mahalliy totorlar bilan yaqin munosabatga kirishib, qiz olib qiz berib quda-anda bo‘lishgan. Antropologlarga ko‘ra, aynan buxoriylar zamonaviy sibir totorlari zehniyatini shakllantirgan asosiy komponentdir.

Sibir ruslar tarafidan ishg‘ol qilinishidan oldin Buxoro savdogarlari Sibirda Turkistondan keltirilgan mollar bilan barakali savdo-sotiq bilan shug‘ullanganiga oid bilgilar bor. Aynan buxoriylar Sibirda ilk bor teriga ishlov berish, gilamu-sholcha to‘qish kabi hunarmandchilika asos solishgan.

rasm1697
«Tarantasda Sharqiy Rossiya bo‘ylab 1856 yil kuzidagi sayohat», Uilyam Spottisvud, London, 1857

Yaqin tarixda Tyumen, Tobolsk va Taradagi mashxur teri va gilam do‘konlari buxoriylarga oid bo‘lgani ma'lum. Pirovardida buxoriylar avlodlaridan yirik boylar,tadbirkoru savdogarlar yetishib chiqdi.

Sibirdagi chorvador, qassob, izvoshchi, aravakash va oltinga ishlov beruvchi ustalar asosan buxoriy avlodlari bo‘lgani aytiladi. Avlod almashish asnosida buxoriylar o‘zlarini totorlar deb ayta boshlagan. Ayni paytda ular o‘z ajdodlarining Buxorodagi naqshbandiy pirlariga borib taqalishini alohida fahr va iftixor bilan eslashdi.

(Maqola Sibir o‘lkashunoslik kutubxonasi materiallari asosida yozildi)

Akmal Rizaev
O‘zbekistonlik muallif taxallusi

Tag‘in o‘qing
1 noyabr 2019
Kecha Mang‘itdan Qozog‘istonning Taroz shahriga borib taksichilik qilayotgan amaki bilan gaplashdim. Taroz O‘zbekistondan yaxshi, dedi u odam. Nega yaxshi ...
7 may 2018
«Agar hozirgi otalarning qo‘rqoqligi ehtiyotkorlik deb atalsa, albatta, shunday vaqt keladi, bolalarning qulligi sadoqat deb ataladi». Chechenistonning birinchi prezidenti, ...
9 sentyabr 2019
«Eltuz» har hafta o‘zining yutub kanalida Shvetsiyada yashayotgan o‘zbek oshpazi Do‘stnazar Xudoynazarov bilan hamkorlikda yangi «Bizdan jiz-z» ruknini berib ...
12 sentyabr 2017
12 sentyabr kuni tarmoqda Sirdaryoda tuman hokimining maktab direktorlarini urayotgani aks etgan video tarqaldi. Kun.uz nashri tarqatgan videoda Sirdaryo ...
Bloglar
17 mart 2024
Rassom Tuz bir mavzu muhokamasini boshlasa ag‘dar to‘ntarini chiqarib barcha qirralarini o‘rganadi. Tanganing ag‘iniyam¸ bag‘iniyam¸ ...
14 fevral 2024
«Yoshlar» telekanalida sodir bo‘layotgan korruptsiya oldida «Sport» telekanali direktori Zohid Karimov qo‘y og‘zidan cho‘p ololmaydigan ...
13 fevral 2024
Tarmoqning o‘zbek segmenti o‘zbek davlat ramzlariga nafratni parvarishlamoqda. Ijtimoiy tarmoqlarda mahalla raisi va faollarning davlat ...