ART-DURBIN
24 декабр 2016

Янги қуëш остидаги “ўзбек” суврати

Аркадий Шайхет (1898 – 1959 йй.) совет мафкуравий фоторепортаж соҳасининг кўзга кўринган арбоби. Уқубатли ҳаëтни “мафтункор ҳақиқатга” айлантириш бўйича мафкура жабҳасининг комил устасига айланган суратчи.

Шайхет суратлари йигирманчи асрнинг биринчи ярмида СССРда кечган воқеалар фотоэнциклопедиясидир.

Аркадий Шайхет, Фарғона канали, 1939

Аркадий Шайхетни билганлар назарида, у эришган ютуқ ортида катта меҳнат ëтибди.

Рассом Ғайрат Қўзибоевнинг таъкидича, Шайхет сураткашлик ишини телбаларча севар эди.

Майда деталларга диққат, манзаранинг энг муҳим мохиятини тез аниқлай олиш каби фитрат соҳиби эди.

Айнан шу салоҳият меваси ўлароқ идеал композиция ўрнаги бўлган расмлар дунëга келгани айтилади.

Аркадий Шайхет, Чўпон ва қўйлар, Ўзбекистон 1935

Танқидчилар эса Шайхетнинг “самимий” тасвирлари олдиндан постановка қилинган ясама буюртма фото-театр эканлигини писанда қилишади.

Бу тахлит тасвирларни суратга олишда Шайхет чегарачини ҳайкал позасида қаққайиб туришини ташкил қилади, конвейердаги машиналар силсиласини фотообъектив учун қулай холатда тизилишини олдиндан таъминлайди.

Мунаққидларга кўра Шайхетнинг “Янги қуëш остидаги ўзбек” сурати олдиндан саҳналаштирилган ясама ҳикоядир.

Аркадий Шайхет, Янги қуёш остидаги ўзбек, Амбулатория

Суратда кварц ëритқичи остида ëтган ўзбек чол тасвирланган. Бу расм баъзи танқидчилар назарида ясама деб кўрилса, бошқа мунаққидлар учун совет формати ичига қамалган “ўзбек” ҳақидаги сюрреалистик ҳақиқатдир.

Шайхет қўлида совет мафкура матбуоти берган гувоҳнома бор эди. Бу гувоҳнома ҳар қандай эшикни очишга қодир ва ҳар қандай мулозимни сураткаш истаган позада туришга мажбурлайдиган қудратли ҳужжат эди.

Аркадий Шайхет, Доҳийларнинг портретлари, 1939

«Аммо Шайхет бу ҳужжатдан фойдаланмас ва ўз инсоний жозибаси билан одамлар қалбига йўл топар эди», дейди рассом Ғайрат Қўзибоев.

Унга кўра, сураткаш камераси олдида оддий ўзбеклар ўзларини бемалол тутишган, Шайхет билан отамлашиб қадрдон бўлишган.

Аммо, даврон ўзгариб «Огоньек» журнали Шайхет расмларига буюртма бермай қўйди.

Фотографнинг коммунистлар партиясига кирмагани ва раҳбар бўлиш таклифига рад жавоб бергани уни аста секин исталмагаан шахсга айлантирди.

Аркадий Шайхет, Фарғона канали, 1939

1938 йили Шайхет ўзи 13 йил ишлаган «Огоньек» журналидан кетишга мажбурланди.

Айнан ўша йили сураткаш Ўзбекистонга йўл олиб Катта Фарғона канали қурилиши ҳақида суратлар сериясини яратди.

Аркадий Шайхет, Фарғона канали, 1939

Бу уқубатли мажбуриятдан иборат қурилишда Макс Пенсон каби таниқли суратчилар ҳам расм олишар эди.

Солиштириладиган бўлинса, Шайхетнинг Фарғонада олган расмлари объективлиги билан ажралишини кўрамиз.

Шайхет Туркистон тупроқларини 1920 йилдан бошлаб, қўлида фотоаппарат билан кезган маслак фидойиси ўлароқ тарихга кирди.

У туширган расмлар фотосуратчилик маҳорати сифатида ҳам муҳташам экани айтилади.

Суратлар: Россия Давлат кинофотоҳужжатлар архиви ва  Мультимедиа Арт Музей коллекциясидан.

Акмал Ризаев
Ўзбекистонлик муаллиф таҳаллуси
Eltuz.com

Тағин ўқинг
8 октябр 2018
Ўзбекистон президентининг матбуот котиби ва унинг маъмурияти раҳбари ўринбосари Комил Алламжоновнинг кутилмаганда лавозимидан озод қилиниши ортидан бу шахс тўғрисида ...
15 январ 2018
Президент Мирзиёев 10 январь куни ўзбек элчилари билан ўтказган йиғилишида элчихона ходимлари ортидан пойлаб юрадиган «мурда»ларни қайтариб олишини айтди. ...
11 сентябр 2024
Элтуз порталига хатлар ёғилишда давом этмоқда. Сўнгги бешта мактуб Ўзбекистоннинг Cамарқанд, Тошкент, Наманган вилоятлари ва Қорақалпоғистоннинг Хўжайли туманидан кетган. Дастлабки ...
20 июн 2022
Фарзандим бу йил мактабни битиряпти. Орзулари бир олам. Чел элда ўқишни, дунё кезишни орзу қилади. Ҳозир репетиторда тайёрланяпти. Ахир ...
Блоглар
22 ноябр 2024
Қудратлар айрилган тузум, яъни демократия автократиядан яхшидир. Бу гапни айтавериб тилим қаварди. Демократик жамият бўлган ...
28 октябр 2024
(Элтузга телеграм орқали келган мактуб) “Хоразм вилояти Урганч туманлараро суд раиси Ё.А.Алмосов жаноби олийларининг бугунги ...
24 октябр 2024
Бир одам ҳаммага яхшилик қилишга сўз берибди. Қўшниси келиб уни отини сўраб олиб миниб кетганича ...