Бухоро дарвишлари қандай қилиб Сибирни ишғол қилган эди

XIV аср оëқлаган пайтда Бухоронинг нақшбандий уламолари “ë Оллох дўст, ë Оллоҳ” дея саловат айтароқ совуқ Сибирга йўл олишди. Нақшбандий тариқати аъзолари бўлган Бухоро сўфийлари шомонларга топинган Сибир тоторлари, ëқут, олтой, карëқ ва нанайлар ўртасида исломни ëйишди.

Бухородаги нақшбандия пирларига қўл бериб, уларнинг дуоси билан Сибирга келган дарвишларнинг авлодлари Сибирда ўзларини “бухоролик”, “сарт” ëки “ўзбек” деб аташган. Бухорийлар асосан Тюмен, Омск ва Томск вилоятларига ëйилган.

Бу ҳудудларда ўз даврининг илғор яшам тарзини тамсил қилган илк “Бухорий” қишлоқлари пайдо бўлган. Бундан ташқари улар тоторлар яшайдиган овуллар ва Тюмен, Тоболск, Тара, Томск каби маъмурий марказларга яқин ҳудудларда ҳам истиқомат қилишган.

Сибир бухорийлари юз йиллар мобайнида маҳаллий тоторлар билан яқин муносабатга киришиб, қиз олиб қиз бериб қуда-анда бўлишган. Антропологларга кўра, айнан бухорийлар замонавий сибир тоторлари зеҳниятини шакллантирган асосий компонентдир.

Сибир руслар тарафидан ишғол қилинишидан олдин Бухоро савдогарлари Сибирда Туркистондан келтирилган моллар билан баракали савдо-сотиқ билан шуғулланганига оид билгилар бор. Айнан бухорийлар Сибирда илк бор терига ишлов бериш, гиламу-шолча тўқиш каби ҳунармандчилика асос солишган.

Яқин тарихда Тюмен, Тоболск ва Тарадаги машхур тери ва гилам дўконлари бухорийларга оид бўлгани маълум. Пировардида бухорийлар авлодларидан йирик бойлар,тадбиркору савдогарлар етишиб чиқди.

Сибирдаги чорвадор, қассоб, извошчи, аравакаш ва олтинга ишлов берувчи усталар асосан бухорий авлодлари бўлгани айтилади. Авлод алмашиш асносида бухорийлар ўзларини тоторлар деб айта бошлаган. Айни пайтда улар ўз аждодларининг Бухородаги нақшбандий пирларига бориб тақалишини алоҳида фаҳр ва ифтихор билан эслашди.

(Мақола Сибир ўлкашунослик кутубхонаси материаллари асосида ëзилди)

Акмал Ризаев
Ўзбекистонлик муаллиф тахаллуси