Yiliga 80 jurnalist o‘ldiriladi!

Oxirgi 20 yilda (2003-2022) 1668 jurnalist o‘ldirilgan.

Bu yiliga o‘rtacha 80 kishi degani.

Faoliyati tufayli halok bo‘lgan jurnalistlar soni yil oxirida yana oshgan.

“Chegara bilmas muxbirlar” tashkilotiga ko‘ra so‘nggi 20 yil ayniqsa, jurnalistlar uchun halokatli bo‘lgan. Yigirma yil davomida o‘ldirilgan jurnalistlar soni bo‘yicha raqamlarni e'lon qilgan tashkilot so‘z erkinligi istiqbolidan tashvish bildirdi.

Qotilliklar, buyurtmachi qotilliklar, pistirmalar, urush zonalarida halok bo‘lganlar va o‘limga olib keladigan jarohatlar bilan bog‘liq xolda so‘nggi yigirma yil ichida (2003-2022) butun dunyo bo‘ylab jami 1668 jurnalist o‘z ishi bilan bog‘liq holda o‘ldirilgan. 2000 yildan beri jami o‘ldirilganlar soni 1787 kishini tashkil etadi.

«Bu raqamlar ortida haqiqatni izlash va jurnalistikaga bo‘lgan ishtiyoqi uchun o‘z hayotidan ajraganlarning yuzi, shaxsiyati, iste'dodi va fidoyiligi turibdi», dedi tashkilot bosh kotibi Kristof Deluar. “Chegara bilmas muxbirlar tashkiloti o‘zining har bir yillik yig‘inlarida, xususan, ommaviy axborot vositalari xodimlarini nishonga olgan asossiz zo‘ravonliklarni hujjatlashtirishda davom etmoqda.

Hisobotga ko‘ra qurbonlar soni 2012 va 2013 yillarda eng yuqori cho‘qqisiga chiqqan va yiliga 144 va 142 jurnalist halok bo‘lgan.

2022-yilda kasbi bois o‘ldirilgan jurnalistlar soni – 28 dekabrda e'lon qilingan «Chegara bilmas muxbirlar» matbuot erkinligi barometriga ko‘ra – 58 nafarni tashkil qilgan. Tashkilotga ko‘ra bu so‘nggi to‘rt yildagi eng yuqori ko‘rsatkich bo‘lib, 51 jurnalist o‘ldirilgan 2021 yilga nisbatan 13,7 foizga ko‘p.

15 ta eng xavfli davlatlar

Oxirgi yigirma yil ichida ommaviy axborot vositalari o‘limining 80 foizi 15 mamlakatda sodir bo‘lgan. O‘lganlar soni eng ko‘p bo‘lgan ikki davlat Iroq va Suriya bo‘lib, so‘nggi 20 yil ichida jami 578 jurnalist o‘ldirilgan yoki butun dunyo bo‘ylab uchdan biridan ko‘proq. Ulardan keyin Afg‘oniston, Yaman va Falastin bormoqda. Afrika ham bundan mustasno emas, keyingi navbatda Somali keladi.

Eng xavfli Yevropa davlatlari

Rossiya OAV uchun Yevropadagi eng ko‘p halokatli mamlakat bo‘lib qolmoqda, so‘nggi 20 yil ichida eng ko‘p jurnalistlar o‘ldirilgan. Vladimir Putin hokimiyat tepasiga kelganidan beri Rossiyada matbuot erkinligiga tizimli hujumlar, jumladan, halokatli hujumlar kuzatildi. Ular orasida Anna Politkovskayaning 2006 yil 7 oktyabrdagi shov-shuvli qotilligi ham bor.

2022-yil 24-fevralda Ukrainada boshlangan urush bu mamlakat Yevropada o‘lim soni bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turishining sabablaridan biridir. Rossiya bosqinidan beri Ukrainada sakkiz nafar jurnalist o‘ldirilgan. Ammo keyingi 19 yil ichida u erda yana 12 kishi halok bo‘ldi.

Frantsiya 2015-yilda Parijdagi Charlie Hebdo satirik haftalik jurnalida sodir etilgan qirg‘in natijasida eng ko‘p halok bo‘lgan to‘rtinchi Yevropa davlati hisoblanadi. Qizig‘i shundaki Charlie Hebdo qotillarini qo‘llagan kamida bir o‘zbek xeyter firibgarning Chegara bilmas tashkilotidan grant olgani fakti Eltuzda mavjud.

Urush zonalarida o‘ldirilgan jurnalistlar

O‘tgan o‘n yil ichida muxbirlar qurolli to‘qnashuvlar sodir bo‘lgan hududlarda eng katta xavfni o‘z zimmalariga olishgan. 2014-yildan beri sodir bo‘lgan 686 o‘limdan 335 tasi urush zonalarida (jumladan, Suriya, Afg‘oniston va Yamanda) bo‘lgan. Eng ko‘p halokatli besh yil 2012 yildan 2016 yilgacha bo‘lgan, 2012 yilda 94, 2013 yilda 92, 2014 yilda 64, 2015 yilda 52 va 2016 yilda 53 kishi halok bo‘lgan.

So‘nggi uch yil ichida urush zonalarida halok bo‘lgan jurnalistlarning yillik umumiy soni 20 nafardan oshmagani biroz dalda bo‘lishi mumkin. Ba'zi urushlar intensivligining pasayishi bilan bir qatorda, bu raqamlar axborot tashkilotlari tomonidan ko‘rilgan profilaktika va himoya choralari, shuningdek, ba'zan xabar berish choralari va cheklovlari samaradorligini aks ettiradi.

Jurnalistlar ham xavf ostida bo‘lgan «tinchlik zonalari»

Rasmiy ravishda urush bo‘lmagan mamlakatlar jurnalistlar uchun xavfsiz emas va ularning ba'zilari qotillik sodir bo‘lgan mamlakatlar ro‘yxatining yuqori qismida joylashgan. Darhaqiqat, so‘nggi yigirma yil ichida «urush zonalari»dagidan ko‘ra «tinchlikdagi zonalarda» ko‘proq jurnalistlar o‘ldirilgan, aksariyat hollarda ular uyushgan jinoyatchilik va korruptsiyani tergov qilgani uchun qotillar nishoniga tushgan.