Asosiy mavzular
4 avgust 2020

«Buyuk ajdod» tushunchasidan voz kechish kerak…

O‘zbekistonda turli matnlarda, kontekstlarda, hatto rasmiy hujjatlarda ko‘p ishlatiladigan “buyuk ajdod” tushunchasidan voz kechish kerak, deb o‘ylayman. Buning sababini tushuntirishga urinib ko‘raman.

“Buyuk ajdodlar” ritorikasi sovet tarixchiligi va tashviqotidan qolgan paradigma. U haqiqatni bus-butun aks ettirmasligi barobarida millatga va millatchilikka eski yondashuvlarni aks ettiradi. Bitta millat ichidagi hamma odamlar bir kishining genetik avlodi emas, shunday ekan, mashhur tarixiy shaxslarni “buyuk ajdod” deb atash unchalik to‘g‘ri bo‘lmaydi. Millatga va tarixga bu nuqtai nazardan qarashning zaifligi ba'zi muammolarni keltirib chiqaradi. Masalan, bir tanishim “Men Amir Temurning avlodi emasman”, deyishni, umuman, Temurning o‘zbeklarga aloqadorligini shubha ostiga olishni, “bu yolg‘on ajdod”, deyishni yaxshi ko‘radi. Ya'ni yuqoridagi paradigmaning zaifligidan kelib chiqib, butun millat kontseptsiyasini va tarixini shubha ostiga olish mumkin. Yuqorida keltirganim – bir o‘zbekning o‘z kelib chiqishiga qarab aytgan andishalari. Ideologik kurashda bu argumentdan yanada kengroq foydalaniladi va yanada kattaroq xulosalar qilinadi. Demakki, “buyuk ajdod” kontseptsiyasi yordamida tarixini yanada yorqinroq qilishga urinish aslida millatning asosini zaiflashtiradi, uning butunligini va o‘tmishini shubha ostiga olish imkonini beradi.

Bugungi kunda deyarli barcha ilmiy qarashlar tan oladiki, millat qarindoshlik birlashmasi emas. Millat genetik jihatdan turlicha kelib chiqishga ega odamlardan tashkil topadi. Menimcha, hech kim hamma millatdoshlarini qarindosh deb hisoblamasa kerak (agar shunday hisoblasa, unda adashadi). Albatta, agar chuqurroq kovlasa, hamma odamlar bir ildizga borib taqaladi, lekin qarindoshlik kategoriyasi faqat eng yaqin ildizlarni o‘z ichiga oladi (shuning uchun “butun insoniyat o‘zaro qarindosh”, deyish ham mantiqan xatodir).

Millat – siyosiy birlashma. Siyosiy birlashmalar siyosiy voqealar asnosida shakllanadi va, aksincha, tarqab ketadi. Siyosiy birlashuv ortidan iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, lisoniy birlashuv ham yuzaga keladi. Lekin bu birlashuv qo‘shimcha va shubhali argumentlarga muhtoj emas. Umumiy ajdod qidirish millat birligini orttirmaydi, aksincha, uni sun'iylashtirib qo‘yadi (chunki hamma uchun umumiy ajdod topish imkonsiz).

Nazarimda, elita ham, ziyoli qatlam ham, xalq ham mana shuni tushunsa va qabul qilsa, millatini siyosiy birlashma deb qabul qilsa, o‘tmishni va bugunni tushunishdagi ko‘p muammolar hal bo‘ladi, shubha-gumonlarga o‘rin qolmaydi. Har bir odamning alohida, o‘z ajdodlari bor. Lekin ajdodlaring kim bo‘lsa bo‘lsin, bugun muayyan millat vakilisan va uning siyosiy o‘tmishida rol o‘ynagan shaxslarni o‘tmishdoshing, deb qabul qilasan. Mana shunday yondashuv, menimcha, haqiqatga yaqinroq bo‘ladi va mustahkamroq birlashuvni ta'minlaydi.

“Buyuk ajdod” termini o‘rniga esa “buyuk millatdosh” yoki “buyuk vatandosh” kabi atamalarni ishlatish mumkin. Bu balki etnik bo‘linishni ham bartaraf etib, chinakam millat tushunchasi hosil bo‘lishiga yordam berar.

Eldor Asanov,
Telegramdagi «Asanov formati» blogeri

Tag‘in o‘qing
9 may 2017
Bu haqda mahalliy o‘zbek matbuotida ilgari yozilmasdi. Garchi O‘zbekiston-Germaniya inson huquqlari forumi qator yillardan buyon O‘zbekistondagi majburiy mehnat tizimini ...
18 oktyabr 2016
O‘zbekiston nashrlarini kuzatib, internet to‘g‘risida turli vahimalar, uning zararini ko‘pirtirib ko‘rsatish barcha nodemokratik tuzumlardagi matbuotga xos xususiyat, degan to‘xtamga ...
1 yanvar 2018
It yili sizga sadoqat, qo‘riqlangan qo‘rg‘on va juda ko‘p miqdorda zangori pullar keltirsin. Rassom Dumham Eltuz.com
19 dekabr 2016
Bosh vazir Abdulla Aripov yetakchiligidagi komissiya «Xalq qabulxonalari»ni ochishi lozimligi aytiladi prezident Mirziyoevning farmoyishida. Karimov an'analari ortidan borayotgan Mirziyoev ...
Bloglar
17 mart 2024
Rassom Tuz bir mavzu muhokamasini boshlasa ag‘dar to‘ntarini chiqarib barcha qirralarini o‘rganadi. Tanganing ag‘iniyam¸ bag‘iniyam¸ ...
14 fevral 2024
«Yoshlar» telekanalida sodir bo‘layotgan korruptsiya oldida «Sport» telekanali direktori Zohid Karimov qo‘y og‘zidan cho‘p ololmaydigan ...
13 fevral 2024
Tarmoqning o‘zbek segmenti o‘zbek davlat ramzlariga nafratni parvarishlamoqda. Ijtimoiy tarmoqlarda mahalla raisi va faollarning davlat ...