Тескари магнит ҳақида ёки 23/23

Магнитнинг бир тарафи ўзига тортса яна бир қутби жисмни ўзидан итаради. Шу пайтгача Ўзбекистон тескари магнит бўлиб келди. Санъат асарлари, қадимий безаклар ва олтин каллалар Ўзбекистондан тизимли равишда узоқлашди.

Санъат асари қиммат туради ва магнит каби одамларни ўзига тортади. Масалан Парижга борганларнинг 80 фоизи Леонардо Да Винчи чизган Мона Лизани бориб кўради. Бу асарни ўткан йили 8 миллион одам музейга билет олиб кириб томоша қилди.
Рассом асарининг қадри қиммати ҳақидаги тасаввурим ëшлигимда бир фильмни кўриш асносида шаклланган. 1970 йили режиссёр Анатолий Бобровский «Мосфильм»да олган «Авлиë Луканинг қайтиши» фильми ортидан мен нидерланд рассоми Frans Hals ижодига қизиқиб қолгандим. Кўрган фильмимдан чиққан яна бир хулоса эса ҳар бир милллат ўз ҳазинасини асраб авайлаши кераклиги ҳақида эди.

Мен рассомликни орзу қилиб институтни битирган 1984 йили Урганч суратлар галереясига Бош хазиначи қилиб тайинландим (chief curator of the museum). Бу СССРда ўта обрўли ва ваколати катта лавозим эди. Расмлар тақдири масаласида менга фақат СССР маданият вазири ëзма буйруқ бериши мумкинлиги кўзда тутилган эди.

Бу лавозимда 4 йил ишлаб каттагина коллекция жамладим. Бу коллекция Урганчда хозир ҳам давлат томонидан авайлаб сақлаб келинмоқда. Орадан йиллар ўтиб арт коллекциялар бўйича тажрибамга эхтиëж борлигини айтишди.

Yuzuk Art ташкилотини тузиб четга чиқиб кетган санъат асарларини қайтаришга ҳисса қўша бошладим. 1989 йили четга чиқиб АҚШнинг Нью Йорк шахрига келиб қолган «Бухоронинг бомбаланиши» асарини топдим.

Америкадаги санъатсеварларга раҳмат. Асарни авайлаб сақлашибди. Ҳеч қандай зиëн заҳмат кўрмаган. 23 март куни асар Ўзбекистонга қайтади. 27 март куни Давлат санъат музейида тақдимоти бўлади. Асарнинг сўнгги ва собит бекати Бухородаги жадидлар музейи. Йил охирига бориб очилиши режаланган. Миллатга мансуб ҳазинанинг юртга қайтишига ҳисса қўшганимдан севиндим. Бу ишга ëрдам берган барчага раҳмат. Беҳбудий айтганидек миллат шундай шаклланади.
Юқолида айтганимдек, шу пайтгача Ўзбекистон тескари магнит бўлиб келди. Санъат асарлари, қадимий безаклар ва олтин каллалар Ўзбекистондан тизимли равишда узоқлашди.

2023 йилнинг 23 мартида бунинг акси бўлган воқеа юз берди. Ўзбек расссоми, файласуф ва ëзувчи Vyacheslav Akhunov нинг 1989 йили четга чиқиб кетган «Бухоронинг бомбаланиши» асари АҚШдан Ўзбекистонга қайтиш учун Ўзбекистон ҳаво йўллари учоғига юкланди. 20 асрда яратилган шедевр Ўзбекистонга қайтмоқда. Рус қўшинларининг Бухорони бомбалагани воқеаси Совет пайтида тасвирланган асар яна Бухорода очилажак жадид музейидан ўрин олади. Картинани 32 йил давомида авайлаб асраган америкалик санъатсверларга раҳмат. Ўз тарихимизнинг бир парчаси бўлган асарни кутиб ол Ўзбекистон. Хайрли ва давомли бўлсин бу.
Бир вақтлар юртни тарк қилган бошқа осори атиқалар, олтин хумлар ва олтин каллалик ойдинлар ҳам юртга қайтсин. Ўзбекистон дунëдаги эзгулик ва гўзлликни ўзига тортадиган мусбат магнитга айлансин.

Мақола муаллифи Юзук Арт ташкилоти ташаббусчиларидан бири рассом

Шуҳрат Бобожон