Ўзбек фермери учун ипак бўйинтуруқ

Инсон ҳуқуқлари бўйича ўзбек-герман форуми «Ўзбек фермери учун ипак бўйинтуруқ» номли ҳисоботини эълон қилди, бунда Ўзбекистон пиллачилигида мажбурий меҳнатдан фойдаланилаётгани, пиллачилик ва давлат монополиясига марказлашган ёндошув, етиштирилган пилланинг фермерлардан мажбурий паст нархларда сотиб олиниши ҳақида ҳикоя қилинади.

Ўзбек пиллачилигида ҳам, хусусан, пахтачиликда қўлланилаётган айни иллат – мажбурий меҳнат қўлланилади, бунга ҳуқуқ-тартибот идоралари ва маҳаллий ҳукумат босим кўрсатади, бюджетдагилар ўлпон тўлашга мажбур. «Eltuz» Ўзбек-герман форуми раҳбари Умида Ниёзова томонидан лутфан тақдим этилган ҳисоботнинг қисқача вариантини чоп этади.

Пилла етакчи ишлаб чиқарувчи сифатида Ўзбекистон давлат секторида фермерлар ва ишчилар ҳуқуқларини поймол қилиш ва қишлоқ аҳолисининг камбағалллик заифлигидан фойдаланиб, уни ишлаб чиқаришга мажбурий жалб этишга асосланган. Ўзбекистонда фермер ва ҳукуматга оид идоралар ҳукумат томонидан белгиланган қоидаларига риоя қилган тарзда, пилла етиштиришга мажбур. Улар фойда олмасдан ёки жуда арзимас фойда олиш учун ҳеч қандай имкониятдан маҳрум, ҳатто қарздор бўлароқ ҳукумат расман белгилаган нархда пилла сотишлари керак.

Ўзбекистон ҳукумати мамлакатда етиштирилган пилланинг бир қисмини ички бозорда сотади, катта қисмини, конвертация қилинадиган валюта эвазига дунё бозорларига експорт қилади. Марказий ҳукумат пилла етиштириш ҳажми, нархлар ва йиллик ишлаб чиқариш ҳажмлари ва ишлаб чиқариш тартибини белгилайди, режанинг бажарилишини таъминлаш учун вилоят ва туман даражасида расмийларига талаблар қўяди.

Маҳаллий ҳокимият органлари бир йиллик пилла режасини амалга ошириш учун фермер ва ҳукумат агентликларини мажбурлаш, жумладан фермерларни ердан маҳрум қилиш таҳдидлари, мажбурлаш усулларидан фойдаланади. Фермерлар эса, ўз навбатида, пилла етиштиришга ёрдам, ёки ишлаб чиқариш талаб даражасини амалга ошириш ва жазодан қутилиш учун, маҳаллий мавсумий ишчилар ҳақини тўлаш, шу жумладан болалар, оила аъзолари билан ишлашга мажбур.

Тизимнинг асоси сифатида қишлоқ аҳолисининг камбағаллигидан, яъни кўплаб фермерларнинг ўтин ёки озиқ-овқат эвазига ишлашга мажбурлигидан фойдаланилади, масалан, айни нарсалар эвазига маҳаллий ишчилар ёрдамида улар ишлаб чиқариш режасини бажаришлари мумкин.

Давлат органлари директорлари пилла етиштириш, ёки жарима ва бошқа оқибатлар таҳдиди остида квоталарни қоплаш учун ҳақ тўлашгани ўз ходимларидан талаб қилади. Ҳукумат гарчи тўловларни ваъда қилади бироқ амалда расман ипак қурти бўйича белгиланган нархни ҳукумат одатда ишлаб чиқарувчилар тўламайди, ёки баҳоланган ягона қийматидан паст нархда тўлайди.

Биз кўп ҳолларда ҳукумат, пилла етказиб бериш учун мувофиқ бўлган ҳақнинг ишлаб чиқарувчиларга кам тўлангани ёки умуман тўланмаганини аниқладик. Ипак ишлаб чиқариш серхаражат, ва кўп вақт сарфланадиган, фермерлар ва бошқа ишлаб чиқарувчилар учун фойдасиз бўлган соҳадир. Биз сўров ўтказган барча фермерлар, ҳукумат, миллий ва халқаро нормаларни бузгани, ипак қурти етиштиришда уларнинг тақиқланган мажбурий меҳнатидан фойдалангани, ва улар ҳукумат буюртмаларини бажаришга қарши тура олмасликларини билдиришган.

Кириш

Ўзбекистон пилла соҳасида дунёдаги етакчи уч ишлаб чиқарувчининг бири ҳисобланади, у 2015 йили пилла етиштиришни 26.000 тоннадан ошириши кутилмоқда. Пилла етиштириш 20 аср олдин Ўзбекистон бўйлаб қишлоқ халқи ҳаётининг бир қисми эди. Шўролар даврида ипак саноати ривож топди, мамлакатимизнинг барча ҳудудларида аҳоли ўртасида тақсимланди, ипак қурти етиштириш инкубаторлари ва пилла ишлаб чиқариш кенгайтирилди. Бизнинг кузатувчиларимиз суҳбатда, кўп қишлоқлар учун Совет даврида, пилла етиштириш оила учун қўшимча даромад манбаи саналганини айтади.

Кўп мамлакатларда, ипак қурти етиштириш, қишлоқ хўжалигида тадбиркорликни ривожлантириш, ёки қишлоқ аҳоли ва аёлларни моддий қўллаб қувватлаш, қашшоқликни камайтириш стратегияси саналади. Шу билан бирга, Ўзбекистон, ипак қурти етиштиришдан қашшоқликка қаршу курашда фойдаланиш ўрнига, уларнинг заифликларидан фойдаланиб жазо таҳдиди, ижтимоий нафақалардан маҳрум қилиш билан қўрқитиш билан, пилла етиштиришга мажбур қилиб келади.

Ўзбекистонда ипак пилла етиштириш

Гарчи Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ипакнинг умумий ҳажми дунё миқёсида (масалан, Хитой жами ипакнинг қарийб 80%ини ишлаб чиқаради) фақат 5% бўлса-да, Ўзбекистон ҳар қандай бошқа мамлакатга нисбатан, аҳоли жон бошига кўпроқ ипак ишлаб чиқаради. Ўзбекистон ҳукумати учун пилла стратегик экспорт элемент сифатида қаттиқ валютанинг асосий манбаи бўлиб хизмат қилади.

Ҳукумат пахта секторидаги каби ипак саноати устидан тўлиқ назорат, ишлаб чиқариш режаларини белгилашда ишлаб чиқариш стандартлари ҳажми ва ишлаб чиқарувчилар учун пилла сотиб нархларни белгилаш назоратини ўрнатган. Ҳукумат, ипак учун расмий паст нархи белгилаб, ўзи пиллани бозорда сотишдан катта фойда олади, шунингдек бундай ипак ипи, ип ва бозор нархларида чет элда мато, бошқа ипак маҳсулотлари устидан монополияни сақлаб келади.

Ўзбекистон Ҳиндистон, Эрон, Хитой, Жанубий Корея, Бирлашган Араб Амирликлари, Туркия ва Россияга ипак хомашёси ва қуруқ пилла экспорт қилади.

Ипак саноати бошқаруви Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги ( «Қишлоқ хўжалиги вазирлиги» ) ва «Ўзбекенгилсаноат» давлат-аксиядорлик компанияси ўртасида бўлинади. Қишлоқ хўжалиги вазирлиги хом ипак ишлаб чиқариш назорат қилади. Ҳар бир вилоятда маҳаллий уюшмалар «Пилла» бўлимлари бор. Ипак қуртларининг ва хом пилла, йиғиш марказлари назорат бўлими томонидан қабул қилиниб, жўнатилади ва тартиблаштирилади, ипак қурти парваришланиб пилла ишлаб чиқариш учун фермер хўжаликлари билан шартномалар тузилади.

Шунингдек, «Пилла» бўлимларининг агрономлари ипак ишлаб чиқариш мавсумида мунтазам равишда заводлар ва тест жараёнини текширади фермерларнинг олдига ташриф буюради.
«Ўзбекенгилсаноат» йигириш, тўқиш, ва ипак маҳсулотлари экспорти, жумладан, қайта ишлаш ва ипак экспортини назорат қилади. Мамлакатда 36 катта ипак йигириш корхоналари бор ва «Ўзбекенгилсаноат» ёки уларнинг ягона эгаси, ёки (Япония, Жанубий Корея, Хитой, АҚШ, Буюк Британия ва Швейцария сармоядорлари билан бирга назорат аксиясига эгалик қилади.

«Ўзбекенгилсаноат» пиллани, ҳукумат ўрнатилган харид нархларида сотиб олувчи ягона буюртмачи. Ипак ишлаб чиқариш ва хусусийлаштириш, монополиядан чиқариш ва рақобатни учун «Ўзбекенгилсаноат» ва давлат қўмитаси билан ҳамкорликда қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан ҳар йили бир қатор учун сотиб олиш нархлари режасини белгилайди.

Гарчи пилланинг сифатига қараб унинг якуний нархи 2015 йилда, 1 кг ўртача расмий сотиб олиш нархи тахминан 6000 сўм (тахминан $ 1.50 АҚШ доллар) бўлган.

Гарчи расман пилла қишлоқ хўжалиги департаментига қарасада, амалда вилоят ва туман ҳокимлари пахта секторидаги каби, пилла ишлаб чиқариш устидан назорат олиб боришади. Улар ипак қурти ишлаб чиқариш учун режалаштириш, амалга ошириш учун катта масъулиятга эгадирлар ва режа амалга оширилишини та’минлаш учун мажбурий чоралардан фойдаланишади. Ҳокимлар пилла тайёрлашда индивидуал ишлаб чиқарувчилар устидан назорат қилишади.

Қоида тариқасида, улар ер холдинглар мезонларига мувофиқ суръатни ошириш учун, фермерлар орасида ишлаб чиқариш минтақавий режаси тарқатиш, уларни мажбурий меҳнатга жалб этиш режасини ишлаб чиқишади. Бу ҳокимлар, Маҳалла қўмиталари (маҳаллий кенгашлар, маҳаллий ҳокимият органлари) ва бундай ишлаб чиқариш минтақавий стандартларни амалга ошириш мақсадида қишлоқ мактаблари, касб-ҳунар коллежлари, қишлоқ хўжалиги муассасалари, шифохона ва соғлиқни сақлаш клиникалари ходимларини, Пилла қурти етиштириш юзасидан сафарбарликка жалб қилишади.

Ҳокимлар вилоятдаги вазиятни жиддий назорат қилиш учун полиция, солиқ органлари ва турли давлат инспекторларини жалб қилиб, жазо хавфи остида пилла етиштириш учун маҳаллий аҳолини мажбурий меҳнатга жалб этишади.

Ўзбекистон ҳукумати аниқ мажбурий меҳнатга асосланган тарзда мамлакатда ипак ишлаб чиқаришни кенгайтириш учун ҳаракат қилмоқда. Ҳукумат, илгариги бир йил ўрнига, бир йилда икки марта пилла ишлаб чиқаришни қўлламоқда. Ипак қурти фақат тут барглари билан озиқланиши, барглар ҳажми чеклангани боис ишлаб чиқариш чегараланган.

Барглар баҳорда ипак қуртларини боқиш учун ишлатилган сўнг, дарахтлар барглари яна ўсади, кейинги ишлаб чиқариш цикли бошланиши мумкин, яъни, бир йил ичида. Шу билан бирга, ҳукумат баҳор ва кузда етиштириш учун тут дарахт баргларини Хитойдан импорт қила бошлади. Илк бор 2013 йил октябрида кузги пилла ҳосили олинган.

Пилла сотишдан олинадиган жами даромад ва даромаднинг қандай ишлатилиши ҳақида жуда оз очиқ ахборот мавжуд. Бир фермер, пилла сотишдан тушган даромад қандай сарфлангани ҳақида савол бергани учун бошқа бир фермерга таҳдид солганини таъкидлади «Бир куни, фермерлардан бири учрашувда ҳокимга ҳукумат ипак экспортидан олинган даромадлар қаерга сарфлангани ҳақида савол берди.

Туман ҳокими унинг сўзини бўлди: «Агар ҳақиқатан билишни истайсизми? Бу сиз учун қизиқарлим? Унда, эртага мен сизнинг уйингизга ўлчовчини юбораман; У [у фермерлар тирикчилик учун муҳим даромад манбаи бўлса-да, фермерлар ижарага қишлоқ хўжалик ерида сабзавот етиштириш тақиқланади] Сизнинг боғингизни ўлчашади ва бир вақтнинг ўзида баён қаерда пилла сотишдан пулнинг ҳисобини билдиришади. Тушунарлими? »

Ипак пилласи тайёрлашда мажбурий меҳнат

Халқаро ва Ўзбекистон қонунчилиги, хусусан, жазо ёки жазо хавфи остида инсонни ўз иродасига қарши меҳнатга мажбур қилишни, бунинг учун жарима белгилашни тақиқлайди. Шу билан бирга, расмий маълумотларга кўра, ҳукумат пилла бир йиллик ишлаб чиқаришни амалга ошириш учун 45.000 нафар фермерлар билан йиллик шартномалар имзолайди. Гарчи айрим фермер хўжаликлари ихтисослашган ипак ишлаб чиқариш хўжаликлари бўлса-да, уларнинг аксарияти ҳам пахта, буғдой, сабзавот, ёки чорвачилик билан ҳам шуғулланишади.

Пилла ишлаб чиқариш қисқа, лекин шиддатли даврни ўз ичига олиб, кўп фермерлар ўзларнинг оила аъзолари ёрдамига мурожаат қилишади, бошқалар ўзларининг қўшнилари иши эвазига табиий зарур маҳсулотларни таклиф қилиб, яна бошқалари ёзма ёки оғзаки шартномалар билан ишга ишчилар ёллашга мажбур бўлишади. Фермер хўжаликлари расман пилла ишлаб чиқариш билан бир қаторда, маҳаллий амалдорлар ҳамда ижтимоий ташкилотлар ва маҳалла қўмиталари, мактаблар ва касалхоналар каби давлат муассасаларини пилла тайёрлашга жалб қилади

Пилла ишлаб чиқариш нормаларини бюджет ва жамоат муассасалари зиммасига ортилиши ҳокимлар томонидан мутлақо норасмий ва шартномаларсиз амалга оширилади.

Ҳукумат пилла ишлаб чиқаришда, фермерлар ва давлат сектори ходимлари заифликларидан фойдаланади; қишлоқлардаги кўплаб фермерлар ҳаракати ўтин ва ўсимлик ёғи каби муҳим табиий маҳсулотлар тўлаш эвазига пилла ишлаб чиқаришда ёрдам бериш учун камбағал қишлоқ аҳолисини рози қилишига асосланган.

Ҳукумат барча қишлоқ хўжалик ерлари эгаси, фермерлар ижара ерларига чекланган ҳуқуқий эга. Қишлоқ хўжалиги, айниқса пахта ва ипак каби асосий ёки стратегик экинлар ишлаб чиқариш, марказий ҳукумат томонидан назорат қилинади.

Ҳукумат, пахта, буғдой, ипак ишлаб чиқариш бўйича ишлаб чиқарувчилар билан расмий ҳарид нархларида давлатга сотиш мажбуриятлари бўйича қоидалар киритади. Ҳукумат, фермерлар устидан катта кучга эга: у деҳқондан ерни тортиб олиш ёки камроқ ҳажмда ер белгилаши мумкин; ҳукуматнинг барча қишлоқ хўжалик ресурсларига монополияси бор; У қишлоқ хўжалиги билан боғлиқ бўлган барча молиявий операцияларини назорат қилади. Имконлари етганча оила боқиш учун ва пул топиш қилиш манбаи бўлган боғ ерларига экин экиш ва сабзавот етиштиришни фермерларга тақиқлайди.

Давлат сектори ишчилари:. ўқитувчилар, мактаб ходимлари, соғлиқни сақлаш ходимлари ва бошқалар – ҳукумат ва унга тобе ва ундан маош оладиган одамлар ҳам, давлат даражасида ташкил қилинган мажбурий меҳнатга, иш ўринлари, маош ва нафақаларини сақлаб қолиш учун мажбур бўлишади.

Пилла етиштириш жараёни

Ўзбекистонда ипак аксарият тут дарахтидан олинадиган пилладан етиштирилади. Бутун мамлакат бўйлаб уларни қўлда етиштириш учун сафарбарлик, 30-40 кун давом этади. Кўп вақт талаб қилинадиган жараён ҳисобланади. Ўстириш даври нисбатан қисқа бўлса-да, у вақт, сармоя ва ресурслар талаб қилади. Қашқадарё вилояти Шаҳрисабз туманидан бир деҳқонга кўра, «Яхши пилла олиш учун, сиз бошқа ҳамма ишингизни четг қўйишингиз ва фақат пилла билан шуғулланиш керак.»

Давлат корхоналари расмийлари фермерлар ўртасида, ҳар бир вилоятнинг иқлим ва шароитига қараб, ўсадиган тут дарахтларини, апрел ёки май ойининг бошида ўртасида тақсимлайди, личинкалар, ипак қурти ўсиш даври билан тут дарахтлари барги ташланади. Жанубий Корея ва Япония каби ипак ишлаб чиқариш ривожланган мамлакатларда, барглар машинада терилса, Ўзбекистонда қўлда йиғилган оддий тут баргларидан фойдаланади.

Ипак қуртларини озиқлантириш учун ва уларнинг ғамхўрлиги доимий қўл ишини талаб қилади. Ипак қуртининг личинкалик босқичи давомида, улар деярли доимо озиқланишади. Туғилишидан то вояга етгунча улар ўз ҳажмидан 10000 марта катталашади ва муттасил янги тут барглари озиқланишлари керак.

Ипак ишлаб чиқарувчилари ипак қурти сақлаш ва етиштириш даврида тозалик, тегишли ҳарорат ва етарли намликни сақлаб туришлари керак. Айрим фермерлар ипак қуртлари учун омборларини ажратишса, айримлар, уйда ипак қурти етиштиришади. Етарли намликни сақлаш ва тут баргларини қуришининг олдини олиш учун; Ўтин ёки электр печкаларини ишлатишади. Шунингдек, барглари ва шохлардан иборат тахмонлар билан уйдаги бир неча хоналар банд бўлади, бу бинолар учун ҳалокатли бўлиши ҳам мумкин.

Пилла ҳосил бўлгач, ишлаб чиқарувчи тут шохларидан уларни қўлда ажратиб олади, ва жонли пиллани қутиларда туман йиғиш марказларига етказиб беришади. Бир деҳқоннинг айтишича: «Биз эрталаб 3.00 дан туриб кечгача ишлаймиз. Биз тоза тут барглари келтирамиз, тут баргларини тўплаб ва уларнинг хоналарини шамоллатамиз. Биз бир ёки икки соат уйқуга кетамиз, ва шу билан барча иш яна бошидан бошланади. Кимдир хонада навбатчи бўлади, унга вазифа ҳар доим бўлади. Лекин фақат ярим кун учун, ой бошида тўрт марта, ундаям куннинг иккинчи ярмида бошқа ишлар билан шуғулланиш мумкин, бир кун ухлаб, кейин бир душ қабул қилиб, тағин иш… »

Фермерлар тирик пиллани йиғув марказларига етказиб беришади. Кейинчалик, пилла, уларни қўл билан тозалашгач, махсус ипак йигириш ускуналари учун ип ажратиш мақсадида иссиқ сувга ботирилади. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган бир ипак қурти пилласи, 1-1,2 грамм. Бир қути личинкалардан ўртача 50-60 кг пилла ишлаб чиқарилади.

Шартномалар ва нормаларни тузиш

Пилла ишлаб чиқаришга фермерни мажбур қилувчи ҳеч бир ҳуқуқий база бўлмаса-да, «Пилла» ҳудудий филиали, пилла ишлаб чиқариш учун фермер хўжаликлари билан шартномалар тузади. Ҳукумат Фармонига кўра «Пилла» вилоят филиаллари 1 апрелдан 1 февралгача фермер томонидан пилла ишлаб чиқариш ва олдиндан тўлаш учун фермер хўжаликлари билан шартномалар имзолашни талаб қилади. Қонунга кўра, фермерларга аванс миқдори фермерлар кутилган пилла умумий ҳажмининг камида 30% билан мос келиши керак. Ўз навбатида, келгусида ишлаб чиқариш миқдори қутилар сонига боғлиқ бўлади унга юклатилган стандартларга қараб фермер ипак қурти личинкаларини қабул қилади. Аванс ҳам пилладан кутиладиган нархга боғлиқ.

Қонунда, шунингдек, ипак учун тўлов белгиланган, бунга кўра у 1 ноябрдан кечиктирилмасдан берилиши, тўлиқ шартнома доирасида амалга оширилиши керак. Қонунда ҳатто фермерлар учун тўловларнинг кечиктирилишига жарималар ҳам белгиланган.

Шу билан бирга, биз билан суҳбатда фермерлар, ўз ўартномалари пилла ишлаб чиқариш талабларини ўз ичига олмаслиги, қонун эса мажбурий меҳнатни тақиқлашини айтишади. Сурхондарё вилояти Музработ туманидаги бир деҳқон жумладан шундай дейди: «Мен пилла етиштиришдан воз кечишга журъат қилган ҳамкасбларим ҳақида эшитмаганман. Ҳар йилнинг январ ойида вилоятимизда, «Пилла» ҳудудий филиали туман филиали пилла етиштириш бўйича ҳар бир фермерни шартнома формасини имзолашга мажбур қила бошлашади. Акс ҳолда, фермер ери тортиб олинади. Лекин давлат ерни 49-йилга берган ижара шартномасида пилла ҳақида ҳеч нарса айтилмаган. Ер ижара шартномасининг 3.1 бандида давлат қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш учун буюртма қилиши мумкин, деб қайд этилган. Ҳокимлик [вилоят ёки туман ҳокимлиги] доимий шартноманинг айни бандини писанда қилади «.

Бундан ташқари, биз фермерларнинг қай бири билан гаплашмайлик, улар ҳеч қачон шартномани қўлларига олишмаганини билдиришган; Ҳеч ким шартнома шартларини билмайди, ва ҳатто уларнинг айримлари бўш формаларга имзо чекишга мажбур бўлишган эди. Бир деҳқоннинг айтишича: «Улар фермерларга шартномалар нусхаларини беришмайди. Улар буни фақат адвокат ва ҳоким шартнома қонуний кучга келтириши керак, деб ўзларини оқлашади. »

Бундан ташқари, сўралган кўп фермерлар улар 30% дан кам аванс олишгани ва баъзилар фақат 15% олганини айтишган. Кўп фермерлар улар бошланғич авансдан ташқари пилла учун ҳеч қандай ҳақ олишмаганини билдиришган.

Бир фермер шундай дейди: «пахта ва буғдой ҳукумат учун Ўзбекистонда стратегик экинлар – буни тушуниш мумкин, уларни етиштиришни биздан талаб қилиш мумкин. Лекин ипак зарур эмас. Шунга қарамай, ҳар йили фермерлар туман ҳокимлиги томонидан ипак қурти ишлаб чиқариш учун мажбурланади. Улар фақат ҳудудий «Пилла» туман бўлимидан фермерларга шартномалар олиб ва шартномалар бўш формаларини имзолашга мажбур. Фермерларнинг 99%, ҳатто шартнома нусхасини олишмайди.»

«Пилла» бўлимлари шартномалар билан шуғулланаётган айни пайтда, маҳаллий ҳокимликлар, фермерлар учун уларнинг ер майдонларига қараб пилла тайёрлаш нормаларини тайинлайди.

Қашқадарё вилоятининг Шаҳрисабзидан бўлган фермер, ҳукумат одатда ҳар 3-5 гектар ерга бир қутидан тақсимлаштини айтади, бу маълумотлар расмий амалдорлардан ёки сўралган бошқа фермерлардан олинган маълумотлар билан мос келади.

Пилла ишлаб чиқариш нормаларини тақсимлашда, маҳаллий ҳокимликлар [Ҳукумат вилоят ва туман даражалари] пилла тайёрлаш суръатини оширишда ривожлантиришимиз ер, тут дарахтлари, пул ва меҳнат ресурслари, шу жумладан фермер учун зарур тажриба ва қобилият масалаларини, эътиборга олмайди. Жиззахлик бир манба маъмурияти раҳбари фермер хўжаликлари, мактаблар ва касалхоналар бўйича пилла ишлаб чиқариш суръатларини белгилаб берган қайсидир вилоят ҳокими билан учрашувини тасвирлаган. Учрашув пилла етиштириш одатий давридан кейин, июн ойида бўлиб ўтган, ва натижада кўплаб фермер хўжаликлари, бошқа ташкилотлар, бошқа ишлаб чиқарувчилардан устама нархларда пилла сотиб олиш ёки пилла етказиб бериш нархларини тўлаш учун пора беришга мажбур бўлишган.

“Жиззах вилояти ҳокими Акмал Абдуллаев «17 июн 8:00 да, фермерлар билан учрашув чақирган ва вилоятдаги 1200 фермер хўжалигининг ҳар бирига 250 килограммдан пилла сотиб олиш ва топширишлари лозимлигини белгилаган. Вилоятда 54 мактаб. Ҳар бир мактаб директори 75 кг пилла етказиб бериши керак. 22 та болалар боғчалари, ҳар бир раҳбарга 50 килограммдан пилла топиб бериш вазифаси қўйилган. Жиззах вилоятида 12 касалхона бор. Ҳар бир касалхонада 500 килограмм пилла ишлаб чиқариш керак.

Фермерлар ва бошқа [муассаса] раҳбарлари белгиланган меъёрдаги режани бажариш учун йўл топиши керак, ёки прокурор ҳар бир [хўжалик ёки ташкилот]да текширув ўтказади. Ҳокимининг режани бажариш учун уч кун муҳлат берди. Айни пайтда, кўпларбуни бажаришди. Пилланинг бир килоси 15.000 сўмни ташкил етади. Ўз нутқининг бошида Жиззах ҳокими, буйруқ бош вазир томонидан [пилла ишлаб чиқариш учун] бўлганини тан олди. »

Яна бир деҳқон бизга айтдики: “Энди яна қўшимча Пилла ишлаб чиқарган фермер, бир килограмм 6000 сўм [ўртача расмий нархи] ўрнига 15,000-20,000 [тахминан 4 $ USD] сўмдан режани бажаролмаган фермерга сотади». Пилла бўйича барча давлат ва бюджет ташкилотлари учун мажбурий бир режа бор. Мактаблар, қишлоқ касб-ҳунар коллежлари, касалхоналар, поликлиникалар ва қишлоқ врачлик пунктлари учун»

Биз, гарчи баъзи фермерлар, пудрат жараёни ва қоидалар жорий этиш, уларнинг ҳуқуқлари бузилиши деб тан олишган бўлсалар-да, улар шартнома шартларига самарали эътироз билдира олишларига ишонмасликлари ёки ипак ишлаб чиқариш воз кеча олмасликларини, аниқладик.

Ўзбекистон ҳукуматига асосий тавсиялар

— зудлик билан, тут ипак қурти етиштиришда мажбурий меҳнатни тугатиш юзасидан чоралар кўриш, жумладан:
— ўзбек фермерлари ва давлат муассасалари ҳодимларининг ипак саноатидаги мажбурий меҳнатини тугатиш;
— ишлаб чиқаришнинг мажбурий нормаларини бекор қилиш;
— ипак ишлаб чиқариш секторини ислоҳ қилиш, токи:
— ҳусусий мулк ҳуқуқи кафолатлансин, айниқса фермерлар, ва уларнинг ижара шартномаси бўйича ерлардан фойдаланиш ҳуқуқи;
— тут ипак пилласи етиштиришда барча аспектлар молиявий шаффофлиги кафолатлансин.

Халқаро молия институтлари ва донор ташкилотларга

— кўрсатиладиган молиявий кўмак ёки лойиҳаларни қўллаб қувватлаш мажбурий меҳнатдан фойдаланишни рағбатлантирмаслиги назоратини таъминлаш;
— халқаро меҳнат ҳуқуқлари меъёрларига амал қилинишини таъминлаш мақсадида Ўзбекистондаги ипак саноатини қўллаб қувватловчи, барча лойиҳалар мустақил мониторингни ташкил қилиш;
— Ўзбекистондаги ипак саноати стратегиясини мувофиқлаштириш учун Халқаро Меҳнат Ташкилоти (ХМТ) ва бевосита ҳорижий сармоядорларни ўз ичига олган қўшма ишчи гуруҳини тузиш тавсия этилади.

Ҳисоботнинг тўлиқ матни

Eltuz.com, 17 сентябрь, 2015 йил