Нега Трамп ютқазишга қодир эмас?

Сайловда ғалаба қозонган Жо Байден AҚШнинг навбатдаги президенти бўлди.

Амалдаги президент Дональд Трамп мағлубиятини тан олишдан бош тортиб, кўплаб қонунбузарликлар ва сайловчиларининг “овозларини ўғирлаш” ҳолатлари юз берганини иддао қилмоқда. 

Трампнинг адвокатлари бир неча штатда судга мурожаат қилди, ишончли далиллар йўқлиги сабабли ютқазишга ҳам улгурди.

Нима учун Дональд Трамп ўзини оддий диктатор каби тутмоқда? У ҳокимият жиловига қаттиқ ёпишиб олиб, AҚШнинг аввалги барча президентларидан фарқли ўлароқ, ўзи ютқазган адолатли сайлов натижаларини тан олишдан бош тортмоқда?

Eltuz ўқувчилари учун таржима қилинган ушбу таҳлилий мақола AҚШнинг нуфузли “The New Yorker” журналида сайлов натижалари маълум бўлгунига қадар эълон қилинган. Унда Трамп ўз мағлубиятини тан олмаётгани юзасидан судга тортилиши ва ундан кейин қамоққа тушиши эҳтимоли борлиги айтилган.  

Мақолада, шунингдек, Трамп ва унинг компанияларига қарши кўплаб суд мурожаатлари ҳақида сўз борган. Ушбу даъволар AҚШнинг амалдаги президенти ваколатларини топширганидан, шу билан бирга, жиноий таъқиб қилиниш иммунитетидан айрилганидан сўнг кўриб чиқила бошланади.

Таҳлилчиларнинг таъкидлашича, Трамп мағлубиятини тан олишдан бош тортганига қарамай, 2021 йил январида AҚШда янги президент бўлади ва ҳатто Трампни куч билан Оқ уйдан олиб чиқишга ҳам тўғри келар. 

Жейн Майер, 2020 йил 1 ноябрь

Президент битта импичмент, йигирма олтита жинсий зўравонлик айблови ва тўрт мингга яқин суд жараёнидан омон қолди. Агар Жо Байден ғалаба қозонса, бу омад эҳтимол шафқатсиз тарзда якун топиши мумкин.

Трамп каби ҳийла-найранглар билан турли оқибатлардан қочиб қутилганлар жуда кам. Агар Жо Байден уни мағлуб этса, омад уни тарк этади.

Президент тушкунликка тушди. Вақт тугаётганини сезиб, ёрдамчиларидан сиёсий вариантлар рўйхатини тузишни сўради. У жуда диндор бўлмаса-да, лекин тез бўшаётган Оқ уйнинг ташқарисида ёруғлик сўнгач, гиламга муштини уриб йиғлаганча баланд овозда ибодат қилди.

«Мен нима қилдим? – деди у. – Нима бўлди?» Президент ҳарбийларга тўппончани стол тортмасида қолдириб, унинг ишини осонлаштириши мумкинлигини таъкидлаганида, маъмурият раҳбари президент шифокорларини чақириб, ўзини ўзи ўлдириш учун восита бўлмаслигини таъминлаш мақсадида ундан барча уйқу таблеткалари ва транквилизаторларни олишни буюрди.

Боб Вудворд ва Карл Бернштейн томонидан «Сўнги кунлар» (“The Final Days”)да тасвирланганидек, 1974 йил ёзида Ричард Никсоннинг қулаши Америка тарихидаги энг драматик воқеалардан бири бўлди.

Ўша йилнинг август ойида Уотергейт можароси Оқ уйнинг айблов ёзувлари билан чорасиз қолган, импичмент ва лавозимидан четлаштирилишга дуч келган Никсонни истеъфога чиқишга мажбур қилди.

Кейинчалик унинг маъмурияти билан чамбарчас боғлиқ бўлган 29 кишига айблов эълон қилиниб, унинг бош ёрдамчилари ва маслаҳатчилари, жумладан, бош прокурор Жон Митчелл қамоққа олинди.

Бироқ Никсоннинг ўзи таъқибдан қочиб қутулган, чунки унинг ўрнини эгаллаган Жеральд Форд уни 1974 йил сентябрь ойида авф этган.

Муқаддам Америка президентларининг ҳеч бири жиноий жавобгарликка тортилмаган эди. Аммо Дональд Трамп Оқ уйни ушлаб қолиш учун курашар экан, у ва унинг атрофидагилар аниқ биладики, агар у ютқазса – натижани ҳеч ким кутмаслиги керак – президентликка хос иммунитет презумпцияси йўқолади.

Ҳозир Трамп билан боғлиқ ўндан ортиқ тергов ва фуқаролик даъвоси давом этаётганида унинг ҳолати Никсон дуч келганидан ҳам хавфли тугашини кутиш мумкин.

Президентлик тарихчиси Майкл Бесчлосс Трамп ҳақида бундай деган: “Агар у ютқазса, сиз Никсоннинг истеъфога чиқишидан фарқ қилмайдиган вазиятга дуч келасиз. Никсон камеранинг эшиги ёпилгани ҳақида гапирган”.

Трамп битта импичмент, иккита ажрашиш, олтита банкротлик, йигирма олтита жинсий зўравонлик айблови ва тўрт мингга яқин суд жараёнидан омон қолган.

Унча-мунча одам бундай оқибатлардан ҳийла-найранг билан қочиб қутула олмайди. У Жо Байденга ютқазса, эҳтимол унинг бу омади шафқатсиз тарзда якунига етиши мумкин.

Трамп ғалаба қозонган тақдирда ҳам иккинчи муддат давомида жиддий ҳуқуқий ва молиявий хавф-хатарлар пайдо бўлади.

Трампга қарши иккита терговни Нью-Йоркдаги штат ва шаҳар ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг нуфузли раҳбарлари олиб бормоқда.

Манҳеттен округи прокурори Кирус Вэнс ва Нью-Йоркнинг бош прокурори Лаетития Жеймс мустақил равишда Трампнинг президент бўлишидан олдин унинг бизнес амалиёти билан боғлиқ бўлган жиноий ишларини текширмоқда.

Юрисдикцияси федерал доирадан ташқарида бўлгани сабабли уларнинг ҳаракатларидан келиб чиқадиган ҳар қандай айблов ёки ҳукмлар президентнинг авф этилишига имкон бермайди.

Трамп учун юридик харажатларининг ўзи қўрқинчли бўлиши мумкин. (Билл Клинтон Оқ уйни тарк этаётган пайтда у ўн миллион доллардан ортиқ юридик тўловларни ўзлаштирган.)

Трампнинг молиявий ҳолати аллақачон оғир даражага етиб келган. “Times”нинг ҳисоботига кўра, кейинги тўрт йил ичида, Трамп қайта сайланиши ёки йўқлигидан қатъи назар, ўзи шахсан кафолат берган уч юз миллион доллардан ортиқ кредит учун муддатларни бажариши керак; ушбу қарзнинг катта қисми “Deutsche Bank” каби хорижий кредиторларга тегишли.

Агар кредиторларга маблағларни қайтариб бера олмаса, у илгакка тушади. Шу билан бирга, “Financial Times” газетаси тахминига кўра, Трамп кўчмас мулк қарзининг қарийб тўққиз юз миллион доллари келаси тўрт йил ичида келиб чиқади.

Шунингдек, у ўзининг даромад солиғи шакллари бўйича даъво қилган чегирма бўйича ички даромад хизмати юзасидан тортишмоқда; нохуш қарор унга қўшимча 100 миллион долларга тушиши мумкин.

Бундай қарзларни тўлаш учун президент “Forbes” томонидан 2,5 миллиард долларга баҳоланган ўзининг энг қимматбаҳо кўчмас мулк активларини сотиши ёки илгари қилганидек, кредиторларини қийинлаштирадиган усулларни топиши мумкин.

“Washington Post” таҳлилига кўра, Трампнинг мулклари, айниқса, меҳмонхоналари ва дам олиш масканлари пандемия ва унинг парчаланган сиёсий карьераси оқибатларидан қаттиқ зарар кўрган.

“Уни қамоқхона ва кулбадан сақлайдиган нарса президент девонидир”, деди Йел университетининг авторитаризмни тадқиқ қилувчи тарих профессори Тимоти Снайдер.

Оқ уй ушбу мақола учун саволларга жавоб беришдан бош тортди ва агар Трамп президентликдан кейинги ҳаёти учун режалар тузган бўлса, уларни очиқчасига баҳам кўрмади.

Унинг нью-йорклик ишбилармон дўстининг айтишича: “Сиз у билан буни муҳокама қила олмайсиз. У ютқазиши мумкин деган фикрдан ғазабланади”.

Энг яхши пайтларда Трамп президент бўлишни яхши кўрарди. Ўтган қишда кабинет котиби менга Трамп кўчмас мулк ишлаб чиқарувчиси сифатида эски ҳаётига қайтишини тасаввур қила олмаслигини тан олганини айтди.

Кабинет котибининг эслашича, кўп сонли тарафдорлари томонидан ўраб олинган кортежда кетаётган пайтда Трамп: «Бунга ақл бовар қилмайди, тўғрими? Шундан сўнг мен ҳеч қачон деразаларни буюртма қилишга қайтолмадим. Бу жуда зерикарли бўлар эди”, деган.

2020 йилги сайловолди кампанияси давомида Трамп бутун мамлакат бўйлаб ўтказилган сўровномаларда Байдендан ортда қолди ва ўтган ойда президент билан суҳбатлашган иккита манбанинг таъкидлашича, бу уни ғазаблантирган.

Сайловда ғалаба қозонганига қатъий ишонган ҳолда у нафақат сайлов участкалари ва оммавий ахборот воситалари, балки унинг қайта сайланишига масъул бўлган айрим кишилардан ҳам ғазабланиб, уларни пулни исроф қилганлик ва Байден жамоасига катта молиявий устунликка эга бўлишига йўл қўйганликда айблади.

Трампнинг ёмон кайфияти 20 октябрь куни Лесли Стол билан “60 дақиқа” номли суҳбатни тўхтатиб қўйганида намоён бўлди. Узоқ муддат уни кузатган, яқинда у билан учрашган кузатувчи аввал Трампнинг ҳеч қачон бунчалик ғазабланганини кўрмаганини айтди.

Президентнинг жияни, психолог ва “Жуда кўп ва ҳеч қачон етмайди” (“Too Much and Never Enough”) хотиралар китоби муаллифи Мери Трамп менга унинг ғазаби «умидсизлигидан дарак беради», деди.

Яна шуни қўшимча қилиб: “Агар у ўз лавозимини ушлаб қола олмаса, жиддий муаммоларга дуч келишини билади. Мен унинг жиноий жавобгарликка тортилишига ишонаман, чунки унинг жиноий фаолияти қанчалик кенг ва давомли экани деярли инкор этиб бўлмайди. Агар бу федерал даражада кўриб чиқилмаса, у штат даражасида бўлиши керак.

У Трамп сайлов участкаларида рад этилса, унга етказиладиган “нарцистик жароҳати”ни тасвирлаб берди. Трамп оиласида “йўқотиш ўлим жазосига тенг эди – сўзма-сўз ва мажозий маънода”, деди у.

Унинг отаси, президентнинг акаси, кичик Фред Трамп «деярли йўқ қилинди», чунки бобоси Фредни «ғолиб эмас», деб ҳисоблаган (Фред алкоголизм асоратлари туфайли 1981 йилда вафот этди).

Президент мумкин бўлган сиёсий мағлубият ҳақида ўйлар экан, у гўёки “қўрқувдаги ёш бола” каби бўлиб қолади.

“Ёлғон минораси” (“Tower of Lies”) номли  янги китобини Трамп учун қурилиш лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва бошқаришга сарфланган ўн саккиз йилига асосланиб ёзган Барбара Реснинг фикрича, президент нафақат иккинчи муддатга сайланмаяпти, балки у қонундан қочмоқда.

«Унинг ғалаба қозонишга ғайрат билан интилишининг сабабларидан бири прокуратура уни таъқиб қилиши ҳақидаги барча тахминлардир, – деди у. – Бу жуда қўрқинчли томоша бўлар эди».

У Трамп ютқазса, «ҳеч қачон ва умуман буни тан олмайди – мамлакатни тарк этади», деган фикрда.

Реснинг таъкидлашича, яқинда ўтказилган митингда Трамп оломон олдида қочиш ҳақида ўйлаб гапирди: «Ютқазишимни тасаввур қиляпсизми? Мен ўзимни жуда яхши ҳис қилмайман. Эҳтимол, мамлакатни тарк этишимга тўғри келади – билмайман».

Бу нутқнинг қанчалик ростлиги шубҳали, аммо Рес Трампнинг «бошқа мамлакатда жойлашган биноларидан бирида яшаши» мумкинлигини таъкидлаб, «У ҳар қандай жойда бизнес билан шуғулланиши мумкин», деб қўшиб қўйди.

Маълум бўлишича, 2016 йилда Трамп ҳақиқатан ҳам овоз бергандан сўнг дарҳол АҚШни тарк этишни режалаштирган. Трампнинг собиқ тарафдори, қисқа вақт Оқ уйнинг жамоатчилик билан алоқа бўйича директори бўлиб ишлаган Энтони Скарамуччи сайлов участкалари ёпилишидан бир неча соат олдин у билан бирга бўлган.

Скарамуччи менга Трамп ва унинг атрофидаги деярли барча +иллари Клинтоннинг ғолиб бўлишини кутишганини айтди. Скарамуччининг сўзларига кўра, у ва Трамп “Trump Tower” атрофида айланиб юрган пайтда Трамп ундан «Эртага нима қиласан?» деб сўраган.

Скарамуччи режалари йўқлигини айтгач, Трамп ўзининг шахсий самолётини Жон Кеннеди номидаги халқаро аэропортда парвозга тайёрлашни буюрган.

Эртаси куни эрталаб у ўзининг Turnberry курортида гольф ўйнаш учун Шотландияга учиб кетиши мумкин эди. Трампнинг позицияси, Скарамуччининг айтишича, кутилган мағлубиятдан қочиш эди.

“Гўёки ҳаммаси яхши эканини оммага кўрсатиш учун буни қилди. Ва барчаси тугади. Унинг кайфияти яхши эди. Бу вақт ва пулни исроф қилиш бўлса-да, лекин олға интилиш эди”, деди у.

Скарамуччининг таъкидлашича, 2016 йилга тўхталадиган бўлса, Трамп Байденнинг зарарини кўпчилик кутганидан кўра ижобийроқ қабул қилади: “У кўпчилик ўйлагандан ҳам осонроқ қулайди. Бу одамга ҳеч нарса қилмайди”.

Мери Трамп, ҳудди Рес каби, амакиси сайловда ютқазса, АҚШни тарк этишни тахмин қилмоқда. У Байден ғалаба қозонса, Трамп “ўзини ушбу мамлакат билан содир бўлган энг яхши ҳодиса санаб, бундай дейди: “Бу менга лойиқ эмас – мен Москвада “Trump Tower”ни қуриш каби жуда муҳим ишни қиламан”.

Американинг собиқ президенти сургунга кетиши ҳақидаги худди шармандали подшоҳ ёки ҳокимиятдан четлатилган золим сингари тушунчаси ҳаттоки ҳозирги пайтда ҳам бемаъни бўлиб туюлмоқда ва Президентнинг кўплаб яқин кузатувчилари, шу жумладан, Трамп ҳақидаги биринчи энг кўп сотилган “Битим санъати” китоби муаллифи Тони Шварц бу фикрни рад этади.

“Мен у қўрқаётганига аминман,- деди менга Шварц. – Аммо у мамлакатни тарк этади деб ўйламайман. У қаёққа ҳам кетарди?”.

Бироқ Шарқий Европада антидемократик режимлар бўйича мутахассис, Йел профессори Снайдер Трамп АҚШ билан экстрадиция шартномаси бўлмаган бошқа мамлакатга қочиб кетиши мумкин, деб ҳисоблайди.

“Агар сиз аҳмоқ бўлмасангиз, сизда тайёр парвоз режаси бор, – дейди Снайдер. – Ҳамма менга у “Fox News” телеканалида шоу ўтказишини айтмоқда. Менимча, у РТда кўрсатув қилади».

Снайдернинг нуқтаи назарича, агар Трамп янада моҳирроқ автократ бўлганида, бундай умидсиз маневралар керак бўлмас эди. Гарчи президент сўнгги пайтларда турли авторитар ишораларни: июнь ойида у намойишчиларга қарши ҳарбий кучларни юбориш билан таҳдид қилган ва июлда у сайловларни ортга суриш ҳақида гапирганди.

Снайдер Трампнинг мушкул аҳволини “у бизнинг тизимимизни етарлича йўққа чиқармаганлигидан” деб таъкидламоқда. Снайдер қуйидагича изоҳлайди: “Одатда, автократлар ҳокимиятда қолиш учун тизимни керакли даражада бузади. Бу одатда Трамп турган жойга етиб боришдан олдин демократияни чалғитишни англатади.” Қатъий автократ учун сайловлар шунчаки театр, аммо сайловчиларни бостириш, баҳсли бюллетенларни санаш ва фуқаролар тартибсизлигидан хавотирга қарамай, Трамп-Байден пойгасининг якунларини олдиндан тахмин қилиб бўлмайди.

Сайлов куни ғалаба қозониш эҳтимоли Трампнинг келажагини аниқлашда жуда муҳим бўлиши мумкин. Агар ғолибнинг сайловдаги устунлиги ҳал қилувчи бўлса, иккала томон ҳам натижага осонликча қарши чиқа олмайди. Аммо Трампнинг бир неча собиқ шериклари менга агар заррача шубҳа бўлса ҳам, ҳатто қанчалик шубҳали бўлмасин, президент ўз ғалабасини талаб қилиб олишини айтди. Трампнинг собиқ адвокати Майкл Коэн менга айтдики: “У таслим бўлмайди. Ҳеч қачон, умуман”. У давом этди: “Мен ишонаманки, у йўқотган ҳар бир штатдаги овоз беришнинг қонунийлигини шубҳа остига қўйиб, бу жараёнга путур етказиш ва уни бекор қилиш мақсадида бюллетенларда фирибгарлик мавжудлигини даъво қилади.” Коэн яқинда Эми Кони Барретни Олий судга қабул қилишга шошилгани, қисман, Трампнинг мунозарали сайловларда аксарият одил судялар унинг тарафида бўлишига умид қилгани билан боғлиқ.

2018 йилда Конгрессга ёлғон гапирганликда ва турли молиявий жиноятлар, шу жумладан Трампнинг президентлик кампаниясига ноқонуний равишда ҳисса қўшишдаги айбини тан олган Коэн, унинг ҳаққоний эканлигига гумон қилди. Аммо у шуни тасдиқлади: “Трамп одамлари бутун мамлакат бўйлаб ҳуқуқшунослар билан гаплашиб, бу мавзу бўйича ҳароратни кўтарганини эшитганман”. Трампнинг шахсий адвокатларидан бири, Олий суд ижрочиси Уильям Консова Республикачилар партияси, Трампнинг сайловолди кампанияси ва ўзини “Ҳалол сайловлар лойиҳаси” деб атайдиган пул эвазига ишлайдиган гуруҳ номидан почта орқали овоз беришни қийинлаштирадиган мамлакат бўйлаб қонуний ҳаракатларни бошлади. Оқ танли бўлмаган сайловчиларнинг фирибгарлигидан қўрқувни кучайтириш бўйича карьерасини яратган Трамп Оқ уйининг собиқ расмийси Майк Роман “Трамп Армияси” деб атайдиган кўнгилли кузатувчилар гуруҳининг бошлиғи вазифасини ўз зиммасига олди.

Коэн Трампнинг ютқазишига шунчалик ишончи комилки, яқинда у бунга ўн минг доллар пул тикди. “У ўзидан бошқа ҳаммани айблайди”, деди Коэн. “Ҳар куни у қандай қилиб ундан президентликни ўғирлашгани ҳақида қичқиради, бақиради, уввос солади. У миллион-миллионлаб сайлов бюллетенларини ютганини, улар ўлик ва ҳали туғилмаган одамларнинг овози билан ғирром қилишганини айтади. У турли уйдирмаларни тўқиб, милицияларини фаоллаштиради. Бу ачинарли шоу бўлади. Аммо Олий судни йиғиш орқали, у буйруқ оламан деб ўйлайди. Трамп ёлғонларини қайта-қайта такрорлаб, қанча кўп гапирса, шунчалик кўп одамлар уларга ишонади деб ҳисоблайди. Биз ҳаммамиз унинг шунчаки жим бўлишини хоҳлаймиз, аммо муаммо шундаки, у бундай қилмайди”.

Шварц Трамп “ютқазмаганлигини исботлаш учун ҳамма нарсани қилади” деган фикрга қўшилади ва Трампнинг кучли томонларидан бири унинг муваффақиятсизликни тан олишдан бош тортиши эканлигини таъкидлади, яъни “ютганида ҳам ютади, ютқазганда ҳам у ютади”. Аммо, Шварц айтганидек, агар Трамп йирик ҳисобда ютқазса, “унда ўйнаш учун карталар жуда кам бўлади. У “сайлов мендан ўғирланган” картасини ўйнай олмайди – бу катта муаммо”.

АҚШнинг собиқ президентини солиқ фирибгарлиги учун судланганидан кейин Италиянинг собиқ бош вазири Силвио Берлускони сингари панжара ортида ёки жамоат ишларини бажаришга мажбурланган ҳолатда тасаввур қилиш қийин. Бироқ, Трампга қаратилган баъзи қонуний таҳдидлар жиддий. Вэнснинг Манхэттендаги ваколатхонаси томонидан кўриб чиқилаётган иш айниқса жиддий кўринади. Коэннинг прокуратура суд ҳужжатларига кўра, у ёлғиз ҳаракат қилмаган. Коэннинг иши унинг порнография юлдузи Сторми Даниэлсга пора беришига қаратилган, у билан президент жинсий алоқада бўлган. Ҳукуматнинг таъкидлашича, Коэннинг схемасига Нью-Йоркнинг жанубий округидаги федерал прокурорлар «Индивидуал-1» деб ном берган ва «Америка Қўшма Штатлари Президенти учун охир-оқибат муваффақиятли кампания» олиб борган номаълум ҳамкасби ёрдам берган.

Шубҳасиз, бу Трампга ҳавола эди. Аммо Адлия вазирлиги сўнгги ўн йилликларда амалдаги раҳбар жавобгарликка тортилмаслиги тўғрисида қарор чиқарганлиги сабабли, АҚШ прокуратураси Коэнга ҳукм чиқарилгандан сўнг ишни ёпди. Вэнс АҚШ прокуратураси тўхтаган жойдан давом эттирганга ўхшайди.

Вэнснинг тергов қилиш йўналишини Коэннинг 2016 йилги президентлик кампанияси пайтида Коэн Даниэлсга бир юз ўттиз минг доллар тўлайдиган қобиқ ишлаб чиқарувчи компания яратганлиги тўғрисида қарорни имзолаш тўғрисидаги меморандумидан англаш мумкин. Трамп ташкилоти яширин тўловларни “қонуний тўловлар” деб қоғозга ўраган. Аммо ҳукумат унинг сукутини сотиб олишга имкон берган пул кампаниянинг ноқонуний эҳсони эканлигини таъкидлади: бу зарарли фактларни яшириб, Трамп номзодига ёрдам берди ва федерал хайрия йигирма етти юз долларлик лимитидан анча ошиб кетди. Бундан ташқари, тўлов нотўғри равишда қонуний харажат сифатида тавсифланганлиги сабабли, Нью-Йоркнинг бизнес ҳужжатларини сохталаштиришга қарши қонунлари бузилган бўлиши мумкин. Бундай жиноятлар одатда ёмон хатти-ҳаракатлардир, аммо бошқа ҳуқуқбузарликлар, масалан, солиқ фирибгарлиги билан боғлиқ бўлса, улар жиноий жавобгарликка айланиши мумкин. Суд ҳужжатларида Коэн ““Индивидуал-1” билан келишилган ҳолда ва унинг кўрсатмасига биноан ҳаракат қилгани” айтилган – бу даъвони Трамп қатъиян рад этган.

Манхэттен Д.А.нинг тергови Сторми Даниэлс ишидан кўпроқ нарсани қамраб олиши аниқ бўлди. Вэнснинг катта ҳакамлар ҳайъати тергови махфий равишда бўлиб, аммо яхши маълумотга эга бўлган манба менга ҳозирда Трампнинг молиявий амалиётида потенциал ноқонуний худбинлик фаолияти бўйича жиддий тадқиқотларни ўз ичига олганлигини айтди. Август ойидаги суд ёзувларида Д.А. унга Трампнинг шахсий ва корпоратив солиқ ҳисоботларини судга беришга рухсат бериш кераклигини таъкидлаб, у ҳозирда ““TrumpOrganization”да кенг миқёсли ва узоқ муддатли жиноий хатти-ҳаракатларни” текшираётганини тушунтирди. Прокуратура бош ҳакамлар ҳайъати нимани кўриб чиқаётгани ҳақида батафсил маълумот бермади, аммо улар мумкин бўлган солиқ фирибгарликлари, суғурта фирибгарликлари ва “фирибгарлик схемалари” ҳақида батафсил маълумот берувчи мақолаларни келтирдилар. Нью-Йорк шаҳрининг жиноят қонунчилигида банк фирибгарлиги билан шундай муомала қилинади. Трампнинг солиқ ёзувлари ҳақидаги  “Times”нинг сўнгги ҳисоботларида кўрсатилганидек, у узоқ вақтдан бери даромад солиғи юкидан деярли халос бўлиш учун бухгалтерия усулларидан маккор ва потенциал равишда фойдаланган. Кичкина, аммо ошкор этиладиган тафсилотлардан бири шундаки, у соч турмаги учун етмиш минг доллар ажратган, бу одатда шахсий харажатлардир. Шу билан бирга, ўтган йили Коэн берган Конгресснинг кўрсатмаларига кўра, Трамп суғурталовчиларга фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботларни тақдим этиб, асосан иккита дафтарни ушлаб турди: бири солиққа тортиш учун зарарлар тўғрисида ҳисобот бериш, иккинчиси эса бизнес мақсадлари учун фойдани ошириш. Трампнинг адвокатлари унинг солиқ ёзувларини ошкор қилишдан доимий равишда бош тортиб, округ судларида ҳам, Олий судда ҳам чақириқларга қарши чиқишмоқда. Трамп молиявий қонунбузарликларни рад этиб, солиқ декларацияларини синчковлик билан текширишга уринишларини “Америка тарихидаги энг ёмон жодугар овининг давоми” деб қоралади. Аммо унинг адвокатлар жамоаси судларда ҳар турда мағлуб бўлишди ва улар тортишувлари якунига етиши мумкин. Нью-Йоркнинг юридик органлари орқага чекиниши мумкин. Ҳатто Скарамуччи сингари Трамп танқидчиси ҳам “Америка президентини қамоққа ташлаш тизим учун жуда катта зўриқиш” деб ҳисоблайди. Аммо Нью-Йоркнинг собиқ юқори лавозимли мулозими Вэнс ва Жеймс Трамп 3-ноябр куни ютқазган тақдирда, агар у исталмаган хабарни юбориши учунгина ютқазса, ўз терговларидан қайтиш эҳтимоли йўқлигини айтди: “Агар сиз Тиш Жеймс ёки Cай Ванc бўлсангиз ва у лавозимини тарк этиши биланоқ ишни ташлаб қўйсангиз, бу сиёсий бўлганини тан оласиз.”

Суд ҳукми чиқариш учун ҳукумат Трамп фирибгарликда била туриб иштирок этганлигини шубҳасиз исботлаши керак. Мен суҳбатлашган прокурорлар бу қийин бўлиши мумкинлигини айтди. Коэн таъкидлаганидек, Трамп озгина ёзади, электрон почта хабарлари ёки смс-хабар юбормайди ва кўпинча ўз истакларини билвосита йўллар билан етказади. Шунингдек, даъво муддати туфайли юзага келиши мумкин бўлган тўсиқлар мавжуд. Аммо прокуратура аниқ Коэннинг ҳамкорлигини қўллаб-қувватлади. Коэн Нью-Йоркнинг Отисвилл шаҳридаги федерал ахлоқ тузатиш муассасасида уч йиллик қамоқ жазосини ўтай бошлагандан бери, Вэнснинг жиддий иқтисодий жиноятлар бюроси у билан камида тўрт марта суҳбатлашди. (Пандемия туфайли Коэн муддатидан олдин озод қилинган).

Вашингтондаги Америка Энтерпрайс Институти сиёсатшуноси ва Трампнинг ашаддий танқидчиси Норман Орнштейн шундай деди: “Нью-Йорк штати уни барча турдаги фирибгарликлар учун жиноий жавобгарликка тортиш эҳтимоли 99,9999% ни ташкил қилади. Биламизки, бу жарималар билан тугайдиган жиноятлар эмас.” Фордҳам Университетининг Лейтнер халқаро ҳуқуқ ва адлия марказининг асосчиси ва ўтиш даври суд-ҳуқуқ тизими бўйича мутахассис Мартин Флаҳерти ҳам бунга қўшилди: “Мен Трамп ушланиши учун етарлича оддий жиноятларни содир этганига ишонишим керак”.

Трампга тегишли жавобгарлик нимани англатади ва бошқа сиёсатчиларни шунга ўхшаш ёки ёмонроқ қонунбузарликлардан қайтаришга хизмат қилади – деган савол аллақачон баҳс-мунозараларга сабаб бўлган. Давлат жиноятларига қарши халқаро жиноятлар бўйича эксперт Флаҳерти фикрича, Америкада “агар бутунлай бузилган одамни қамоққа ташлашса, фойдали таъсир” бўлар эди. У Трампни «авф этилиши мумкинлигини» тан олиб, аммо шундай деди: “Уотергейтдан буён катта муаммо бу элиталарнинг ҳисоб бермаслигидир. Бу Трамп сингари одамларнинг уятсизлигини рағбатлантирадиган жазосиз қолиш маданиятини яратади.”

Бироқ, аниқ сиёсий хатарлар мавжуд. Нью-Жерси штатининг собиқ бош прокурори ва Адлия бошқармасининг собиқ адвокати Анн Милграм, агар у ғалаба қозонса, Байден адлия тизимининг ишончига путур етказадиган ёки Трампнинг базасини қайта галванизация қиладиган ҳаракатлардан воз кечиши мумкин деган фикрни илгари сурди. “Идеал бўлар эди”, – деди у менга, агар Адлия вазирлиги эмас, Манхэттен Д.А.нинг идораси ҳар қандай жиноий ишларни кўриб чиқса. Вэнс “Trump Organization” жойлашган шаҳарда демократик йўл билан сайланган маҳаллий прокурор эканлигини таъкидлади у. Трампни Рикерс оролида ўтирганини тасаввур қилишнинг иложи йўқ бўлса-да, у “янги маъмурият ҳам шунчаки саҳифани ўгириб, ҳеч нарса қилмаслиги учун сарф-харажат қилади” деди. Милграм давом этди: “Трамп ғалаба эълон қилади ва Трампизм ниҳоясига етмайди. Бу жуда кўп саволларни туғдиради. Бу жуда умидсиз вазият.”

Трамп Нью-Йорк штати суди ҳукмини кечириш ёки юмшатиш ҳуқуқига эга бўлмаса-да, федерал айбловларга дуч келган деярли ҳар кимни, шу жумладан ўзини ҳам кечириши мумкин. Адвокат Никсон Оқ уйда бўлганида, у ушбу кучга эга бўлган деган хулосага келиб, агар у бундан фойдаланишга уриниб кўрса, ўзини шарманда қилишини ҳис қилган бўлса ҳам. Никсоннинг шахсий Адлия бошқармаси президент ҳақиқатан ҳам ўзини кечира оладими, деган саволга қўшилмаслигини билдирди. Бош прокурорнинг ёрдамчиси вазифасини бажарувчи Мери К. Лоутон бир жумла билан ёки ҳеч қандай таҳлил қилмасдан эслатма ёзувини эълон қилиб, унда “ҳеч ким ўз ишида судя бўла олмайди деган асосий қоидага салбий жавоб берилиши керак” дея таъкидлади. Шу билан бирга, эслатмада, агар президент ўз вазифаларини бажаришга вақтинча қобилиятсиз деб топилса, вице-президент президент вазифасини бажарувчига айланади ва шу тариқа президент истеъфога чиқиши ёки ўз лавозимини давом эттириши мумкин бўлган президентни кечириши мумкин.

Жорж В. Буш ҳузуридаги Адлия вазирлигининг юридик кенгашини бошқарган ва ҳозирда Гарвард юридик мактабида дарс берадиган Жек Голдсмитнинг сўзларига кўра, бу ҳукуматнинг шу кунгача маълум бўлган ягона фикридир. Голдсмит ва Барак Обама бошчилигидаги Оқ Уй маслаҳатчиси Боб Бауэр яқинда ҳаммуаллифлик қилган “Трампдан кейин: Президентликни қайта қуриш” (“After Trump: Reconstructing the Presidency”)да икки партияли жуфтлик Трамп томонидан аниқланган баъзи тузилмавий камчиликларни бартараф этиш режасини таклиф қилади. Уларнинг таклифлари орасида президентларга ўзларини авф этишни аниқ таъқиқловчи қоида мавжуд. Шунингдек, улар порахўрлик тўғрисидаги қонунларга президентларнинг гувоҳларга пора бериш ёки адолатга тўсқинлик қилиш учун афв этишдан фойдаланишни таъқиқловчи ўзгартиришларни таклиф қилишмоқда.

Бундай ислоҳотлар, эҳтимол Трампни тўхтатиш учун жуда кеч бўлади, деди Голдсмит: “Агар у ютқазса, агар биз ундан тасодифий афв этишини кутишимиз мумкин, шу жумладан ўзига ҳам”. Президент аллақачон қирқ тўртта авф бериб, улардан баъзилари жуда зиддиятли: унинг сиёсий иттифоқчиси, иммигрантлар ҳуқуқларини доимий равишда бузганлиги учун жиноий камситишда айбланиб судланган, Аризона штатининг собиқ шерифи Жоу Арпаёга нисбатан қилинган. Трамп, шунингдек, еттита оғир жиноятда, жумладан гувоҳларни сохталаштиришда, федерал терговчиларга ёлғон гапиришда ва Конгресс терговига тўсқинлик қилганликда айбланиб судланган сиёсатчи дўсти Рожер Стоунга жазони енгиллаштирди. Бошқа президентлар ҳам шубҳали авфлар беришди. Билл Клинтоннинг молиячиси Марк Рични 2001 йилда, Ричнинг собиқ рафиқаси Клинтон номидаги Президент кутубхонаси ва Демократик уруш фондларига миллион доллардан ортиқ хайрия қилганидан кўп ўтмай, афв этиш тўғрисидаги қароридан шунчалик поранинг ҳиди таралар эдики, натижада федерал терговга сабаб бўлди. (Клинтон қўйиб юборилди.) Аммо, Голдсмит айтганидек, “бирон бир президент Трамп сингари кечиримини суиистеъмол қилмаган”. Ушбу моделни ҳисобга олган ҳолда, у қўшимча қилди: “Агар у ўзини кечирмаган бўлса, мен ҳайратда қоламан”. Президент тарихчиси Жон Мичем ҳам шундай фикрда. Унга кўра, “авф этиш наркицист президент учун конституциявий онанизмнинг энг юқори ҳаракати бўлади”.

Ўз-ўзини кечириш суд текширувига тўғри келадими ёки йўқми, бу бошқа масала. “Унинг амал қилиш муддати тўлиқ текширилмаган”, деди Голдсмит. “Ишлаши аниқ эмас. Кечирим кучи жуда ва жуда кенгдир. Аммо ҳақиқатан ҳам билишнинг имкони йўқ. Олимлар бутун ер юзи бўйлаб бор”.

Нью-Йорклик ҳуқуқшунос Роберта Каплан, Лоутоннинг ёзувидаги каби сценарийни айтди: Трамп “кетиши ва Пэнс томонидан кечирилиши мумкин”. Каплан Трампни туҳмат учун судга берган Э. Жан Керолнинг вакили, чунки у уни 1990 йилларда Бергдорф Гудман кийиниш хонасида уни зўрлаганликда айблаганини рад этган. Федерал судя 27-октабр куни топширишга ваколат берган суд жараёни Трампга қарши кўплаб фуқаролик таҳдидларидан биридир. Каплан Трампнинг ўзини кечиришга ҳаракат қилаётганини тасаввур қилса-да, буни ақлга зид деб ўйлайди. У ҳазил қилди: “Агар ҳаммаси яхши бўлса, мен Ём Киппурда ўзимни авф этсам бўлади”.

Бугунги кунда олимлар президентларни авф этишнинг донолиги ҳақида аввалгидан кўра камроқ гапирмоқда. Форднинг Никсонни авф этиши тобора кўпроқ шубҳа билан қаралмоқда. Форднинг хатти-ҳаракатлари жамоатчиликнинг ғазабини қўзғатган бўлса-да, охир-оқибат Вашингтоннинг доно одамлари орасида у “бизнинг узоқ миллий кобусимиз” деб атаган нарсага чек қўйиб, фидойи давлатчилигини намойиш қилди деган якдил фикр пайдо бўлди.

Форд 1976 йилги сайловда қисман тескари реакция туфайли ютқазди, аммо кейинчалик у қарори учун Жасорат мукофотида Жон Кеннеди профилига сазовор бўлиб, уни Боб Вудворддан тортиб сенатор Тед Кеннедигача ҳамма мақтади. Бу борада Форд билан суҳбатлашган тарихчи Бешлосс менга шундай деди: “Мен унинг авф этиш тўғрисида қарор қабул қилишида ҳақ бўлганига ишонаман, аммо у Никсон айбловда айбдор эканлиги тўғрисида тасдиқланган иқрор бўлишини сўрамай, нотўғри иш қилди. Натижада, Никсон қолган умрини бошқа бирон бир президентдан ёмонроқ иш қилмаганликдаги даъвосига сарфлади”. Журналист ва тарихчи Сэм Таненхауснинг ёзишича, Форднинг кечирилиши Никсон ва унинг тарафдорларига “Уотергейтнинг қарши тарихининг уруғини сепишга” имкон берган, унда Никсон “жиноятчи эмас, балки либерал оммавий ахборот воситалари томонидан таъқиб қилинган қурбон бўлган”. Ушбу воқеа Никсонга ўзининг импичменти ва Конгресснинг нотўғри хатти-ҳаракатларини ноқонуний “сиёсатни жиноийлаштириш” сифатида қайта кўриб чиқишга имкон берди.

Ўшандан бери Трамп ва бошқа демагоглар ўзларининг хатоларини текширишдан сақланиш учун Никсоннинг далилларини такрорлашади. Авф тўғрисида Форд билан ҳам суҳбатлашган Мичемнинг таъкидлашича, Форд Никсонга бепул ўтиш ҳуқуқини бергани учун танқидлар шу қадар кучайиб, у ўзининг ҳамёнида 1915 йилги Олий суднинг Бурдик ва Қўшма Штатлар қарори бўйича, авфни қабул қилиш айбни тан олишни англатади деган қароридан иқтибос келтирилган ёзув машинасида картани олиб юришни бошлади. Олдингисининг қонунбузарлигини кўриб чиқиш юки Фордни оғирлаштирди ва Мичемнинг сўзларига кўра, “Байден билан курашишга тўғри келиши мумкин”.

Трампнинг бир неча собиқ шериклари Байден ғалаба қозонса, ҳокимиятни топширишдан олдин нотинчлик даври бўлиши мумкинлигидан хавотирга тушмоқда. Трамп ҳақида “Иблис билан муомала қилиш” (“Dealing with the Devil”)  номли янги китоб ёзган Шварц “бу ноябрдан 2021 йилда инаугурацияга қадар бўлган давр энг хавфли давр бўлиши”дан қўрқади. Шварц давом этди: “Агар Байден президент бўлиб қолса, биз шаҳарда янги бошлиқ, янги шериф борлигини билиб оламиз. Ушбу мамлакатда президент биринчи ўринда туради. Аммо, ўша вақтга қадар, энг катта хавф Трампнинг ўз тарафдорларига зўравонлик қилишни билвосита ёки аниқ равишда айтишидир” (Трамп аллақачон шундай мунозарани амалга оширган ва биринчи баҳсда экстремист Проуд Бойс “ёнида” туриши кераклигини айтган). Мери Трамп агар Трамп мағлубиятга учраса, у ва унинг шериклари кейинги ўн бир ҳафтани ўтказишини “кетиш пайтида иложи борича кўпроқ нарсаларни бузиб, у имкон қадар солиқ тўловчиларнинг пулларини ўмаради” дея башорат қилган.

Билл Клинтоннинг матбуот котиби бўлиб ишлаган Жо Локхарт менга, агар Байден тор доирада ғалаба қозонса, тартибсиз интеррегнум «глобал келишув» учун имконият яратиши мумкин, унда Трамп сайловни тан олиб, у ҳеч қаерда, шу жумладан Нью-Йоркда айбловларга дуч келмаслик ваъдаси эвазига “чиқиб кетади”. Локхартнинг таъкидлашича, Нью-Йорк шаҳридаги суд тизимига нафақат адвокатлар, балки сиёсатчилар ҳам киради ва улар бу битим жамоатчилик манфаати учун эканлигига амин бўлишлари мумкин. Унинг таъкидлашича, Клинтон президентлиги охирида «микрокозмда» глобал миқёсда келишув тузилган пайтда Моника Левинский терговини олиб борган мустақил адвокат, агар Клинтон йигирма беш минг долларлик жарима тўлаган бўлса, юридик лицензиясидан маҳрум қилса ва қасамёд остида ёлғон гувоҳлик берганини тан олса, ишларни якунлашга рози бўлди. «Демак, бу эрда прецедент бор,» дейди Локхарт, гарчи у бундай келишув кўплаб америкаликларнинг ғазабига сабаб бўлишини англаган бўлса ҳам.

Улар орасида Обаманинг Оқ уй маслаҳатчиси ва ҳозир Нью-Йорк университети ҳуқуқ факултети профессори Бауэр ҳам бор эди. Бауэрнинг таъкидлашича, президентлар қонунни бузганлик учун бошқалар каби бир хил жавобгарликка тортилиши керак. “Қандай қилиб АҚШ ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг юқори лавозимли ходими ижрочи дахлсизлигига эришиши мумкин?” у деди. “Мен хавотирларни тушунаман, аммо бу мамлакатда адолат тизимининг оғир аҳволини ҳисобга олган ҳолда, мен буни тушунмаяпман”. Шунингдек, Обама даврида Оқ Уй маслаҳатчиси идорасида ишлаб, ҳозирда “Protect Democracy” нотижорат гуруҳини бошқараётган Ян Бассин бу Трампни жазолаш эмас, балки келажакдаги золимларни қўрқитиш билан боғлиқ эканлигини гапирди. “Менимча, Трамп кўмир конидаги канарейка”, деди у менга. «Трамп 2.0 мени даҳшатга солмоқда – кимдир: “О, Америка кучли ҳукумат учун очиқ, лекин мен буни янада пухта қила оламан” дейди.

Агар Трамп ютқазса, (ва қамоқда бўлмаса) унинг собиқ шериклари орасида парламент ўйинини бошлаши тахмин қилинмоқда. 2016 йилда, Трамп сайланмаслиги аниқ туюлганида, ёрдамчилар “Тrump News Network” деб аталадиган ҳаракатларга тайёргарлик кўришни бошладилар, яъни бу медиа платформада у овоз  беришни давом эттириши ва тўлаши мумкин. Консерватив муносабатларга эга бўлган сиёсий фаолларга кўра, мунозарада иштирок этадиган партиялар орасида Стив Беннон, ўша пайтда у Трамп кампаниясини ҳам, Бреитбарт веб-сайтини ҳам ва тўқсонга яқин бозорни консерватив телевизион дастурлар билан таъминлайдиган “Sinclair Broadcast Group” бошқарган. (Синcлаир ушбу мунозараларда иштирок этишни рад этади.) Трамп Ҳиллари Клинтонни мағлуб этишдан олдин, у ҳам куёви Жаред Кушнерни оммавий ахборот воситаларида бизнес имкониятларини ўрганишга чақирди. Миш-мишлар матбуотга етиб боргандан сўнг, Трамп, “улкан мухлислар базаси”га эга эканлигини тан олди, лекин «Йўқ, мен Трамп ТВга қизиқмайман», деди. Яқинда Ванитй Фаир хабар берганидек, Кушнер ушбу танлов даврида, Трампни қўллаб-қувватлайдиган тармоққа айлантирилиши мумкин бўлган транспорт воситаси сифатида “Weather Channel”ни сотиб олиш таклифини билдирган. Бироқ, журналга кўра, Кушнернинг таклифи – уч юз миллион доллар, Блекстоннинг хусусий акциядорлик компаниясининг канал эгалари томонидан талаб қилинган тўрт юз эллик миллион доллардан анча паст эди. Кушнер ва Блекстон бу ҳикояни инкор қилдилар, аммо музокаралар ҳақида шахсан маълумотга эга бўлган манбаа менга бу ҳақиқат эканини айтди.

“Тrump Organization”нинг собиқ ходими Барбара Рес ва Трампнинг бошқа бир қатор собиқ ҳамкорлари, агар президент мағлубиятга учраган бўлса, у яна бир оммавий ахборот воситасини ишга туширишга ҳаракат қилади. Нью—Йоркдаги демократик партия ходими республикачилар ишбилармонлари билан алоқада бўлиб, Бернард Марcус-миллиардер, “Home Depot”нинг асосчиси ва Трампнинг тарафдори—яқинда дўстона Трамп медиа платформасининг иккинчи итерациясини қўллаб-қувватлайдиган шахс сифатида қайд этилган. Матбуот котиби орқали Марcус бундай имкониятни истисно қилмади. Унинг сўзларига кўра, бугунги кунга келиб, у иштирок этмаган, аммо «келажакка кириш керак бўлиши мумкин ва бу ажойиб ғоя.” Спекуляция диққат марказида, Трампнинг кучларни бирлаштириб, мавжуд бўлган иккита умуммиллий Трампни қўллаб-қувватловчи оғзаки нутқларидан бири бўлган:  Синcлаир ва One America News Network, Пиззагат фитнаси назариясини тарқатган Жек Пособец сингари маргинал шахсларни тарғиб қилиш билан машҳур бўлган анемик кабел корхонаси. Трампнинг медиа-ташаббуси “Fox News” томонга йўналтирилган бўлиши мумкин, чунки Трампни етарлича содиқ эмасликда тобора кўпроқ айблашмоқда. Мисол учун, 26 апрелда Трамп ўзининг Тwиттерида шундай деб ёзган эди: “Fox News”ни рекорд даражада томоша қилган одамлар (президент Трампга раҳмат) ғазабланишган. Энди улар муқобил вариантини исташмоқда. Ва мен ҳам!”.

Трампнинг оммавий ахборот дунёсидаги собиқ иттифоқчиси, унинг ўрнига Трамп октябр ойининг ўрталарида ўпка саратони борлигини эълон қилган Раш Лимбо қолдирган нутқ-радио вакуумини тўлдириши мумкинлигини таклиф қилди. На Лимбога, на унинг продюсерларига изоҳ олиш учун боғланиб бўлмади. Аммо унинг собиқ шеригининг таъкидлашича, агар Трамп бундай томошани намойиш қилса, эҳтимол, Флорида штатидаги Вест-Палм-Бичдаги голф клубидан кўра, у ўз базасини тўплаш ва алоқада бўлишга ҳаракат қилишни давом эттиришни мумкин эди. Собиқ шериги Трамп тонгни голф ўйнаш билан ўтказгандан сўнг, шоуни эфирга узатиши мумкинлигини айтди. “The Apprentice”да ва Оқ Уйда бўлгани каби у номига ёки ҳеч қандай тайёргарлик кўрмаган ҳолда талқин қилиши мумкин эди. Трамп, айниқса, Лимбо ҳақида ғамхўрлик қилиб, унга президентликнинг Озодлик медалини бериб, унинг соғлиғи ҳақида самимий тwит ёзди. Лимбо ўз шоусидан бойиб кетиб, бу ярим миллиард долларга баҳоланди; Трамп Лимбонинг кўрсатуви қанчалик даромадли эканлиги тўғрисида жамоатчилик олдида фикр билдириб, ўтган йил декабр ойида қилган нутқида Лимбо “менга айтдики, улар йилига эллик миллион пул ишлаб топиб,  бу ҳатто кам бўлиши мумкин, агар кимки яхши консерватив ток-шоу бошловчиси бўлса, у ёмон яшамайди”.

Бироқ, Рес Трамп платформани “жуда кичик” деб атаб, оддий радио-шоуга рози бўлишини тасаввур қила олмайди. Тони Шварцз Президент ҳақида шундай деди: “У уч соатлик кундалик намойишни ўтказиш учун ҳам жуда дангаса.” Шунга қарамай, бундай платформа Трампга бир қатор афзалликларни, жумладан, унинг асосий Флорида штатидаги сиёсий ҳокимият брокерини яратиш потенциалини тақдим қилади. (Баннон яқинда, агар Трамп сайловда мағлуб бўлса, у яна 2024 йилда ишга тушиши мумкинлигини тахмин қилган.)

1997 йилда Трамп ўзининг учинчи китоби «Қайтиш санъати» (“The Art of the Comeback”) ни нашр этиб, унда банкротлик билан тўқнашувдан кейин ўзининг қатъияти билан фахрланди. Бироқ, яқинда кундузги телевизион тадбирларда шаҳар залида Байден Трампдан кўра анча юқори рейтингларга эга бўлди, бу эса телевиденияга қайтиб келиши президент учун кафолатланган муваффақият эмаслигини англатади. ҲБО учун иккита хит-шоуларни тайёрлашга ёрдам берган собиқ театр танқидчиси, “New York” шарҳловчиси Франк Рич яқинда “Америка Трампнинг шоусидан чарчаган” (“America Is Tired of the Trump Show”) деб номланган мақола чоп этди. 

Нью-Йорк кўчмас мулк дунёсининг сигналлари ҳам руҳлантирмаяпти. Яқинда мен Трампни ўнлаб йиллар давомида таниган Нью-Йоркнинг энг яхши банкирларининг биридан Трампнинг истиқболи тўғрисида қандай фикрда эканлигини сўрадим. У қатъий деди: “У кўчмас мулк билан шуғулланган. Тамом! Ҳеч қайси банк унга тегмасди”. Унинг таъкидлашича, ҳатто Трампга президент бўлишидан йигирма йил аввал қарз беришни тўхтатмаган ягона ташкилот  “Deutsche  Bank” ҳам алоқаларни давом эттиришни истамаслиги мумкин. “Улар бутун дунё бўйлаб барча АҚШлик мижозларини йўқотиши мумкин”, деди у. “Трампнинг номи, менимча, улкан тўсиққа айланиб қолди”. У мамлакатнинг айрим ҳудудлари ва дунёнинг бошқа чеккаларида Трампнинг номи ҳали ҳам жозибали бўлиши мумкинлигини тан олди. “Балки жануб ва жануби-ғарбдаги ёқилғи қуйиш шохобчаларида», дея ҳазиллашди у.

Агар Трамп сайловда таслим бўлишга мажбур бўлса, Скарамуччи “у Флорида штатига боради ва чет эллик олигархлар билан битимлар тузиш орқали ўз уруш жамғармасини тўплайди” деб ўйлайди – менимча, у бу одамларнинг олдига бориб: “Мен жуда кўп яхшиликларни қилдим, шунинг учун менга беш миллиард юборинг”, дейди. 1973 йилда коррупция можароси туфайли истеъфога чиқишга мажбур бўлган Никсоннинг шармандали вице-президенти Спиро Агнью кейинчалик Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодасидан молиявий ёрдам сўраб, Америкада сионистларга қарши курашни давом эттиришни ваъда қилди. Жералд Форддан бери собиқ президентлар нутқлари учун баъзида чет эллик хостлардан ҳам катта гонорар йиғишган.

Роналд Реаган ўз лавозимидан чиқиб кетганидан сўнг, Японияга ташриф буюриши учун икки миллион доллар тўлашди ва бу миқдорнинг ярми бир нутққа сарфланди. Оқ уйнинг хотиралари собиқ президентлар ва биринчи хонимлар учун яна бир фойдали даромад манбаи бўлди. Билл ва Ҳиллари Клинтон ўзларининг китоблари учун жами 36,5 миллион доллар аванс олишди ва Барак ва Мишел Обама бутун дунё бўйлаб китобларга бўлган қўшма ҳуқуқлари учун олтмиш беш миллион доллардан кўпроқ пул топишди. Трамп китоб ўқимаслигини тан олди ва Шварц бир ярим йил ичида «Шартнома санъати» устида иш олиб бораётганини, ҳеч қачон Трампнинг офисида ёки квартирасида битта китоб кўрмаганлигини таъкидлади. Бироқ, Трамп бугунги кунга қадар ўндан зиёд китоб учун муаллифлик ҳуқуқини олди ва у тасдиқланган маркетинг устаси эканлиги сабабли, у кўпроқ сотишга ҳаракат қилмаслиги мумкин эмас.

Вазифасидан кетганидан сўнг, Роналд Рейганга Японияга ташрифи учун икки миллион доллар тўланган ва хабарларга кўра, унинг ярми битта намойишдан тушган. Оқ уй хотиралари собиқ президентлар ва биринчи хонимлар учун яна бир фойдали даромад манбаи бўлди. Билл ва Хиллари Клинтон китоблари учун жами 36,5 миллион доллар олдиндан пул олган бўлса, Барак ва Мишел Обама бутун дунё бўйлаб биргаликдаги китоб ҳуқуқлари учун 65 миллион доллардан кўпроқ пул ишлашган. Трамп китоб ўқимаслигини тан олди ва Шварцнинг таъкидлашича, улар “Битим санъати” (“The Art of the Deal”) устида биргаликда ишлаган бир ярим йил ичида у Трампнинг ишхонаси ёки хонадонида битта ҳам китоб кўрмаган. Бироқ, Трамп бугунги кунгача ўндан ортиқ китобларнинг мавзусига айланиб, у ўзини маркетингнинг исботланган устаси эканлигини ҳисобга олиб, кўпроқ сотишга уринмаслигига ақл бовар қилмайди.

Амҳерст коллежининг ҳуқуқшунослик кафедраси профессори ва яқинда президентга бағишланган “У кетадими?” (“Will He Go?,”) китобининг муаллифи Лоуренс Дуглас, Трамп – хоҳ Оқ уй ичида бўлсин, хоҳ ташқарида – “миллатдаги тартибсизлик ва бўлиниш манбаи бўлиб қолишини” башорат қилди. Ўтиш даври адолатига оид дарсликнинг муҳаррирларидан бири бўлган Дуглас менга янги маъмуриятнинг ишдан кетаётган давлат раҳбарининг орқасидан бориши ғоясидан мамнун эмаслигини айтди. “Бу чиндан ҳам қалай қозон диктатурасига ўхшайди», деди у. Шунингдек, у бундай ҳаракат тўлқинлантирувчи табиатга эга бўлиши мумкинлигини огоҳлантирди, чунки “ўн миллионлаб америкаликлар учун Трамп қаҳрамонлик фигураси бўлиб қолаверади”. Келажак нима бўлишидан қатъи назар, Дуглас, бошқа кўплаб президентлар қилганидек, Трамп ҳам эътирозсиз кетадими ёки йўқми деб ўйлайди: “У ўзининг нарцисизмини қондиргани учун ҳам, тарғиботда жуда муваффақиятли бўлганлиги учун ҳам диққатни тортади у”. Тинчлик йўлидаги ҳаракатлар Жорж В.Буш учун ишлаган бўлиши мумкин эди, аммо Дуглас Трампнинг келажаги борасида бир нарсага амин: “Бу одам ваннада оёқларини бўяш билан шуғулланмоқчи эмас”.

Мақола The New Yorker нашрида инглиз тилида 1 ноябрда эълон қилинган. “Элтуз” таржимаси.