Ўзбек давлатчилиги Шайбонийхондан бошланганми?

1947 йилда чоп этилган илк “Ўзбекистон халқлари тарихи” II жилдининг мундарижасидан бир парча. Бундан нима хулоса қилишимиз мумкин?

– ўзбек давлатчилиги XVI асрдан бошланяпти;

– у даврдаги ўзбеклар тарихчиликда шунчаки “ўзбеклар” деб аталяпти.

Кейинги давр тарихчилигида қандай ўзгаришлар бўлган?

– ўзбекларни фақат Шайбонийхон ўзбекларига боғлаб қўймаслик учун уларни “кўчманчи ўзбеклар” деб аташ урф бўлган. Бундай терминологик фокус ёрдамида ўзбек тарихчилиги “биз Шайбонийхон ўзбекларидан олдинги халқлар авлодимиз”, дейиш имконини топган, айни пайтда қозоқ, қорақалпоқ, татар ва ҳоказо халқлар тарихчиларига ҳам бу маъқул тушган – ўтмишда Олтин Ўрда халқи ўзбек деб аталгани уларга ёқмас эди, шунинг учун улар ҳозиргача “кўчманчи ўзбеклар” атамасини зўр бериб ишлатишади, уларнинг бугунги ўзбекларга алоқадор эмаслигини/кам алоқадорлигини таъкидлашади;

– ўзбек давлатчилиги XVI асрдан эмас, милоддан аввалги VII асрдан бошланади, деган постулат илгари сурилган, чунки юқоридаги аргумент ёрдамида бугунги ўзбекларни бу ҳудудларда минг, уч минг, ўн минг йил олдин яшаган халқларга боғлаш имкони туғилди.

Қайси нуқтаи назар тўғрилиги ҳақида баҳс юритмайман (мутлақ ҳақиқат йўқ ўзи). Айтмоқчи бўлганим – бугунги расмий “миллий” ўзбек тарихи доим ҳам бугунгидай бўлмаган, ўтмиш, тарих, уни бугун қандай қабул қилишимиз йиллар давомида ўзгартириб борилган.

Эльдар Асанов,
Телеграмдаги «Асанов формати» блогери