ART-DURBIN
14 ноябр 2023

Хоразмдаги Авесто музейи ёпиладими?

Хоразм бир вақтлар зардуштийлик пойтахти бўлган. Зардуштийлар муқаддас китоби – “Авасто”да баён қилинган воқеалар асосан, “Арианам Вайжа” мамлакатида, яъни олимлар томонидан “Катта Хоразм” деб аталган давлатда рўй беради.

Бу давлат Бохтар, Марғиёна, Сўғдиёна ва Хоразмни ўз ичига олган.

Ушбу таълимот асосчиси Зартушт бўлиб, у ўз таълимотини жамиятда яшовчи ҳар қандай синф вакиллари орасида қўрқмасдан тарқатиб ўзининг ҳақлигини исботлай олган.

Эрамиздан олдинги 8 аср охирида дунёга келган Зартушт Қуйи Амударё ҳудудида яшаган.

Зардушт таълимотида инсоннинг яратилишдан мақсади – фаровонлик,  ўзининг ва ўзгалар бахтига интилишидир.

«Тўғри фикр», «тўғри сўз» ва «тўғри амал» зардуштийлик асосидир.

Камолот чўққисини забт этиш ва абадий саодатга эришиш учун Зардушт ўз издошларини дунёга, шод-хуррамликка ва шонли ҳаётга боғланиб қолишдан тўхтатмайди.

12 минг қорамол пўстига ëзилган «Авасто» китоби Хоразмда яратилган.

Бундан 22 йил олдин ЮНЕСКО қарорига кўра, Урганчда «Авесто»га монумент ўрантилди ва атрофида боғ ва музей барпо қилинди.

Ўзбекистоннинг ислом ишғолидан олдинги осори атиқалари, топиноқ ва сиғиноқларини қадрлаш мамлакат тарихини тугал билиш учун зарур.

Миср, Туркия каби мусулмонлар яшайдиган давлатлар ва Саудияда ҳам исломдан олдинги архитектура ëдгорликлари авайлаб сақланмоқда.

Бир муддат Сурия ва Ироқ ҳудудларини ишғол қилган ИШИД жангарилари ўз назарида ширк бўлган қадимий обидаларни портлатишган эди.

Айни шаклда Толибон Бомиëндаги Будда ҳайкалини портлатган эди.

Кейинги пайтларда Ўзбекистон раҳбариятига таъсир ўтказишга уринаëтган консерватив диний руҳонийлар мамлакатнинг исломдан олдинги тарихига оид осори атиқлари ва обоидаларни йўқ қилиш пайида бўлишмоқда.

Бухородаги қадимий қуриган тут дарахти муфтий буйруғи билан “соф Исломга” тўғри келмагани учун олиб ташлангани бунга мисолдир.

Бу мантиқдан келиб чиқилса, Самарқанддаги Шердор мадрасасини ҳам бузиш лозим.

Чунки мадраса пештоқидаги қуëш тасвири зардуштийлик тимсолидир.

Шу кунларда Хоразмдаги авесто боғи ва музейи тугатилиб, ўрни маҳаллий тадбиркорларга уй қуриш учун берилади деган гап чиқди.

Бу тўғрими?

22 йилдан бери Авесто музейига раҳбарлик қилиб келаëтган 82 яшар Комил Нуржоновга бур савол билан мурожаат қилдик.

Ўткан аср охирларида ўзбек шоири Мирзо Кенжабоев Авесто оҳанглари деган туркум шеърлар ëзганди.

Кафтимга михладим иягимни мен

Санъатла тиғладим юрагимни мен

Юз букиб икки юз суягимни мен

Меҳмон бўлиб келдим Зардўштга…

Урганчдаги Авасто музейи Хиндистон, Эрон ва дунëнинг турли жойларидаги зардўштийлар меҳмон бўлиб келадиган гўшага айланди.

Бу маскан тошга айланган дарахт сақланадиган дунëдаги уч музейдан бири.

Аммо музей давлат эътиборига мухтож.

Рақибим Аҳриман

Жамгоҳим сукут

Бешиклар куйлайди.

Кул бўлар тобут

Қароғим яроғим қовурғам совут

Посбон бўлиб келдим Зардўштга

(М. Кенжабоев)

Зардўштийлик – қадим Хоразм тарихининг кўҳна саҳифаси.

Сосонийлар давлати вайрон бўлиб, Хоразм тупроқларига араблар ҳужум қилгани ортидан зардўштийлик таназзулга юз тутди.

Зардўштий оташкадалари бузилиб, ўрнида масжидлар қурилди.

Бугунгача Эроннинг Язд ва Кармана шаҳрида ва Туркиянинг Мардинида яшаëтган зардўштлар доимий босим ва такфир остида қолмоқда.

Бугун косерватив диндорлар босими остида қолган Урганчдаги Авесто музейи директори Комил Нуржонга кўра Хоразмда бугун ҳам зардўштийлик ритуаллари сақланиб қолмоқда.

Тарих – улуғ муаллим. Аждодлар ëди – муқаддас.

Ўзбекистоннинг исломгача бўлган тарихи ва санъати мухташамдир. Хоразмда туғилган буюк олим Беруний “Осорул-боқия” (“Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар”) асарида мамлакатнинг исломгача бўлган давридаги муҳташам маданият ҳақида сўз юритади.

Аммо Берунийни ўқимаган маҳаллий раҳбарлар шаҳар марказидаги обод жойлар ва музейларни йўқ қилиб ўрнини уй қурувчи тадбиркорларга сотиб пул қилишни исташади.

Чунки улар учун тарих мавжуд эмас.

Оний манфаат учун ҳар нарсага ҳозир тужжорлар боис қадим Шаҳрисабз шаҳри ЮНЕСКО рўйхатидан чиқарилишга бир баҳя қолди.

Шулар сабаб Хива тарихидаги энг катта зиддият гувоҳи бўлган Гандимиëн саройи ëғоч кесадиган пилорамага айлантирилди.

Шулар сабаб Хивадаги Нуриллабой саройининг эшиги ва қадимий каминлари ўмарилиб сотилди.

Ëвузлик тимсоли Аҳриман – Ахуро Маздо эзгулик яратган ҳар бир гўшада Илонларни яратдинг!

Сен хоҳиш ироданг остида

Уларни яшнатдинг, яйратдинг

Майли Ахриман,

Майли Фақат бир эътироз фақат бир савол

Сен нега уларнинг барини

Одамзод шаклида яратдинг?

Тағин ўқинг
4 апрел 2017
Ўзбекистон телеканаллари баҳорнинг биринчи ойини анъанавий тарзда буткул байрамона ўтказди. Хотин-қизлар байрами муносабати билан ўзбек аёлларининг қанчалик «бахтиёрлиги, ватанпарварлиги, ...
25 май 2017
24 май куни “Яланғоч ота” қабристонига кўмилган Марказий Банк Бошқаруви раиси 67 яшар Файзулла Муллажонов ўзбек сўмини конвертация қилишга ...
10 апрел 2020
Ҳар йили 10 апрель куни ўтадиган бу байрамнинг моҳияти фашизмга, диктатурага бўйcунмаслик, тинч норозилик акциялари, саботаж, баъзан эса қуролли ...
6 феврал 2023
Эътиборингизга Элтуз «600 секунд»нинг 6 феврал, 30-сонини тақдим этади.+++Ўзбек сенати Въетнамлик меҳмонлар дастурхонига тортган таомлар сметаси Элтуз таҳририятига келиб ...
Блоглар
10 октябр 2024
Юксалиш мактабининг гендер айирмачиликка асосланган бошқаруви ҳақидаги мақолага ўқувчилар икки хил муносабат билдирди. Бир сурув ...
22 сентябр 2024
Вокаль ва визуал ундан олдинги жигули қўшиғининг сийқа такрори холос. Қўшиқ мелодияси кавказ дискотекалридаги «Шики ...
9 сентябр 2024
Яқинда мияни ўрганиш бўйича йирик мутахассис Татяна Черниговская маърузасида аёллар бир пайтнинг ўзида ҳамма нарсага ...