Демократия ва автократия: Қудратлар айрилган тузум аҳамияти

Қудратлар айрилган тузум, яъни демократия автократиядан яхшидир. Бу гапни айтавериб тилим қаварди. Демократик жамият бўлган Германия президенти «Анавини ишдан ол, мановди қамаб таша,» демайди. Германиядаги вазир ўзининг вазир ашнасига «Мўҳтарам мен билан гаплашмай қўйди. Ишдан обташаса керак» деб йиғламайди.

Дойчебанн темир йўллари бошқарма бошлиғи газетада ишлайдиғон қудасини олдига бориб, «Бош вазирнинг акаси ҳақидаги мақолани обташанг, бўмаса мени қамашади» демайди. Нега демайди? Чунки қудратлар ажралган.

Ҳатто диний зомбилар халифа деб кончат қиб ташайдиган Эрдўғон ҳам Истамбулнинг шарафли ҳокими Акрам Имомўғлини ишдан ололмайди. Ҳозир қамағда ўлимтик бўлиб ëтган Салим деган криминал бир тип «Мирзиëев пошшомиз» деб майкасига ëздирганди. Юридик фанлари кандидати бўлган тройной шаллақи ҳожи ашлачи Юлдуз Усмонова ҳам «пошшойимиз» дейди. Дилпуз деган артс «Султоним» деб чиқувди.

Подшо, султон, қирол ëки амир лавозим отадан болага ўтадиган монархия тизимида бўлади. Ўзбекистондаги раҳбар сайлаб қўйилган хизматкордир, холос. Абсурд шуки, бу ҳақиқатни Мирзиëевнинг ўзи ҳам айтган. «Давлат мулозими – бу хизматкор» деган. Мирзиëев тушунган гапни эл улус тушунишни ҳам истамайди.

Генларида лаганбардорлик кодланган манглайи қора элат бу. Биринчи раҳбарга чекланмаган ваколат бериб, уни тизгинлаш тизимлари ишлашини истамаган халқ чекланмаган зулм билан юзма юз бўлади. Ўша чекланмаган зулм оқибатида ишдан олиниб қамоққа ташланганларни бугун қамоқдан чиқарсангиз яна «султоним» деб ўзини мўҳтарам аяғи тагига отади.

Бўлдида энди,бир ташадинг, икки ташадинг. Яъни булар автократиянинг ëмонлигини тушуниб ета олмайди. Миясида ўша тушунадиган жойи едирилиб кетган. Тарихий параллел келтирсам.

Ўрис босиб олишидан бир ҳафта олдинги Хива хонлиги. Хоноғо (Мадримхон) битта вазирни коррупцияда айблаб ишдан бўшатади. Ўша вазир хоноғонинг ëши катта қариндошлари қалбига хитрлик йўллари билан кириб, «ишдан бўшатиш»ни атмен қилдиришни сўрайди.

Хоноғанинг ëши катта қариндоши эрталаб Мадрмхоннинг олдига боради. «Отанг сендан хапа. Нега анави вазирни ишдан олдинг,» дейди. Хоноға ҳайрон бўлиб: «Отам палон йили ўлувди¸ давно кўкариб чиққан. Қандай қилиб хапаўлади,» дейди. Қариндош ҳам бўш келмай: «Тушимга кириб айтди,» дейди. Хоноға бўлса «Нега мени тушимга кирмади» деса, қариндош унга: «Чунки сендан хапа,» дейди. Аргумент – бетон.

Шундан кейин хоноға вазирни бўшатиш ҳақидаги фармонни йиртиб ташлаб, «ишга қойтариб қўйинглар бу тўрамни, ойлигини оширинглар, мендан битта тўн ҳам падарка қилинглар. Илло ўлган отам рози бўлсин мендан,» дейди.

Бу анекдод эмас бўлган воқеа. Баëний ëзиб қолдирган. Бу ўрислар Хивани босиб олишидан сал олдин 1873 йил бошида бўлган воқеа. Ўша йили Испан халқи ўз қиролини онтариб ташаб республика эълон қилган эди.

Рассом Туз саҳифасидан